Helgafell - 01.10.1946, Síða 94

276
HELGAFELL
til náms eSa starfs en þefykingu, /junn-
áttu og leikni, sem menn hafi aflað
sér í ýmsum greinum með mismun-
andi ástundun og viS misjöfn náms-
skilyrSi.og séuþví frekarmælikvarSi á,
hvaS nemandinngeturlært en hvað hann
hejur lært; aS þeim sé beitt á nákvæm-
lega sama hátt viS alla og sömu regl-
um alls staSar fylgt viS mat á úrlausn-
um. og leyfi prófin þess vegna sam-
anburð fjölda margra manna á örugg-
ara grundvelli en flest önnur próf; aS
meðalgildi úrlausnanna sé fundið fyrir
hvert aldursskeið og fyrir hverja þraut,
samkvæmt úrlausnum fjölda margra
einstaklinga, og leiðir af því, að hægt
er að sjá, hvernig úrlausnir einstakl-
ingsins eru miðað við aldur eða röð,
hve mikið hann er á undan eða eftir
sínum aldri. —
Þó að sjálfsagt hafi þótt aS tylla
nokkru á klakkinn móti ótrú S.N. á
sumum mælinganna, er ég honum al-
gerlega sammála um það, sem í raun
og veru er meginatriði greinar hans og
dýpsta undiraldan frá upphafi til
enda. MeginatriSiS er fólgið í tvíþættri
viðvörun til þjóðarinnar. Gleymdu því
aldrei, að sumt verður ekki mælt og
að þetta sumt er einmitt hið verðmæt-
asta í tilverunni. Varastu að glata
nokkrum þrautreyndum, þjóðlegum
verðmætum eða láta þau í skiptum
fyrir önnur erlend, sem eigi eru betri
kostum búin.
Og er nokkuð til, sem jafnmikil
þörf er á, að brýnt sé fyrir þjóðinni og
einmitt þetta ? Því að þegar fyrra
atriðið er að fullu gleymt og hið síð-
ara að engu haft, þá eru dagar henn-
ar taldir.
6.
Viljinn og Verþih er hugleiðing um
innblástur og kvæðagerð og jafnframt
skýring S. N. á því, hvers vegna mat
höfundar og lesanda á sama verki sé
stundum svo gerólíkt.
S.N. heldur því fram, aS innblástur
sé ekki eins fágætur og margur held-
ur. Margur sé skáld, þótt hann yrki
ekki. Það, sem greinir skáldið frá öðr-
um mönnum, sé ekki einungis anda-
giftin, sem þau kunna að eiga á hærra
stigi en almennt gerist, heldur viljinn
og mátturinn til þess að láta hana í ljós
með þeim hætti, að innblástur þeirra
verði endurvakinn hjá lesandanum.
Sumir eigi innblástur og vilja til
þessa, en bresti máttinn. Þetta séu smá-
skáldin og leirskáldin. Þau skrifi og
skrifi, en kvæði þeirra fari inn um
annað eyra lesandans og út um hitt,
eins og hver annar hávaði. En sjálf
verði þessi smáskáld hrifin af orðum
sínum og þurfi alls ekki að vera skyni
skroppin til þess, því aS hér komi til
greina tengsl minninga og tilfinninga.
Þegar þessi skáld lesi sjálf ljóS sín
eða önnur rit, veki þau fyrir mátt
hugartengslanna hjá þeim endurminn-
ingu þeirra sælustunda, sem andinn
var yfir þeim. Þess vegna finnist þeim
ljóðin hrífandi og geti ekki skilið
annað en svo sé, þótt þau verði venju-
legum lesanda ekki annað en hvim-
leitt gjálfur. — Loks séu svo hinir fáu
útvöldu, góðskáldin og þjóðskáldin,
sem virðist eiga allt í senn, anda-
giftina, viljann og máttinn. Þau knýji
hvern góðan lesanda til þess aS
endurlifa það, sem þau hafi sjálf
fundið. Ekki takist þeim þetta þó allt-
af. Verk þeirra verði misjöfn, og þeim
muni oft finnast, að hið dásamlegasta,
sem fyrir þeim vakti, hafi þeir aldrei
getað sagt til hlítar. Auk þessa geti
svo aldarandi og umhverfi búið miklu
skáldi þau skilyrði, er fæstum eða