Helgafell - 01.10.1946, Síða 128

310
HELGAFELL
en gerir líka hug hans hversdagslega
viðkvæman eins og kviku. Hann get-
ur vel orðiS að velja á milli listar sinn-
ar, sem veitir honum á víxl vonir
og vonleysi, sólskin og þokudrunga,
frjósemi og andlegan gadd, og allra
annarra gæða lífsins. Heimilislaus og
einmana á hann ef til vill að verða.
Og varla fer hjá því, aS hann verði
gerður að hornreku þar sem einhver
búðarlokan er sett í öndvegið.
' Og þrátt fyrir allt má hvorki tregi
né kuldaglott glepja hann svo, að
hann sjái ekki vordöggina á stráun-
um, sem einmitt er aS bíða eftir hon-
um. Þrátt fyrir allt m.á ekki slokkna
neisti samúðarinnar, sem tendrar
varma í köldum brjóstum og gerir líf-
iS líft. Án hans er jafnvel listin hljóm-
andi málmur og hvellandi bjalla.
Fyrir fimmtán árum gaf Kjarval út
bók, sem nefnist Grjót. Hún fjallar að
miklu leyti um skipulagsmál. Lista-
maSurinn er nú sjálfur þannig gerður,
að ekki er hentugt að ætla sér að
skipuleggja hann. Hann ber hattinn
sinn eins og honum þóknast, frjálsari
en nokkur konungur hefur nokkurn
tíma verið. Hann fer í vinnuföt sín
til að ganga í þeim í Austurstræti,
ef andinn blæs honum því í brjóst. Ég
hef að vísu aldrei séð hann í kjól-
fötum uppi í Svínahrauni, en hann
væri vís til þess. Hann fer sinna
ferða á allan hátt. ÞaS kann að þykja
undarlegt þeim sem ekki þekkja til,
aS í Grjóti og sjálfsagt víðar fer meist-
arinn mörgum orðum um það, sem
hann kallar ,,hinn fullkomna borg-
ara“. Það er einstaklingurinn, sem er
fullgildur þátttakandi í samfélaginu
og ,,uppfyllir skylduna við það ósann-
anlega. Gjöri hann ekki þetta, er hann
ekki algildur borgari og ekki lista-
maður“.
Meistarann dreymdi um að skapa
fegurð ekki aðeins á lérefti og pappír,
heldur og í hlaðlist, hann dreymdi um
að gera borgina að listaverki, sem
skapaði fólkinu nýjan heim til nýs
hugar. En hann fékk engu áorkað.
,,Staða listam.annsins,“ segir hann,
,,sem ekki er algildur borgari, líkist
fræinu ofan á moldinni .... Þá fer
ást hans til þjóðarinnar í felur og
týnist í þokukenndum tiktúrum á-
byrgðarlausra samfélaga. Tígulega
stúlkan hættir að verða á vegi hans,
hjarta hans breytir lit eftir mislyndi
fólksins og augnabliksalvöru”.
Mundi það ekki vera vanalegur
skattur, sem menn gjalda fyrir það aS
fá að lifa og starfa, að þeir ráða mið-
ur en ætla mætti starfi sínu, enn síð-
ur afleiðingum verka sinna ? Og getur
stundum farið vel á því. Stórskáld
eitt kvað svo aS orði:
Ger mig sem skóg að hörpu þinni
.... og þegar öllu er á botninn
hvolft, eru þau örlög bezt. Meistaran-
um, með yfirburði sína og snilld,
finnst hann þá ekki vera annað en
harpan, verkfærið, sem tilveran sjálf
leikur lag sitt á. Honum er síður en
svo í sjálfsvald sett, hverju hann má
koma til leiðar meðal annarra manna,
stundum mun honum líka finnast svo
sem honum' sé hvorki sjálfrátt um
yrkisefni né meðferð. En vera má,
að hann verði þá miklu algildari borg-
ari en hann gat órað fyrir. Og það
er trúa mín, aS verka Kjarvals muni
íslenzka þjóðin lengi njóta, og feg-
urð þeirra og snilld muni verða henni
æ meiri lífgaldur sem lengra líður.
Einar ÓI. Sveinsson