Helgafell - 01.10.1946, Blaðsíða 135

BÓKMENNTIR
317
Yfir ástarlífslýsingum Kiljans ríkir
alltaf norræn heiði. Þær eru engin
innflutningsvara. Þær bera á sér
helztu einkenni þjóðflokksins: stolt og
viðkvæmni. Snæfríður íslandssól elsk-
ar með hverri taug líkamans og hefur
sig næstum því yfir náttúrulögmálið:
tímann, sem gefur frið gleymskunn-
ar. Jafnframt því streymir útfrá sál
hennar kuldi heiðríkjunnar. Óslökkv-
andi eld ástarinnar þekur jökulbreiða
stoltsins. Höfundurinn gat ekki valið
henni táknrænna nafn en 5nœ-fríÖur
íslands-só/. Hún er í senn snær og
sól, ís og eldur. Ást hennar minnir á
ást Guðrúnar Ósvífursdóttur með þeim
sama mun sem er á þjóðfélagskerfi
aldanna og tilhögun einstakra atvika.
Halldóri er það skyn gefið að finna
einstök orð, sem eru heil ástarlýsing
eða ástartjáning útaf fyrir sig. Hver
gleymir hinum ,,ávala vanga“ Ástu
Sóllilju. Og geta nokkur orð lýst betur
huglægri ást en orð Bjarts í Sumar-
húsum: „lífsblómiS mitt“.
Hinn sama sefjunarmátt orðanna
finnum við í ástarsögunni, Hinu ljósa
mani. OrSin: hið ljósa man, íslands-
sól, álfakroppurinn mjói, eru öll
þrungin sefjandi lýsingum huglægrar
ástar. Fyrir þessi orð ein lyftist þessi
kona upp á svið kvenhugsjóna vorra.
„Allir vildu SnæfríSi íslandssól elsk-
aS hafa" myndi margur segja, svo
að vikið sé ofurlítið við ummælunum
um Lilju Eysteins.
SnæfríSi íslandssól, persónugerv-
ing íss og elds, stolts og ástar, sjálfs-
hörku og viðkvæmni, verður ekki
betur lýst en með hennar eigin orð-
um, þar sem ris harmsögu hennar
er einna mest, en það er þegar hún
segir elskhuga sínum skilaboðin, sem
voru árum saman á leiðinni, en hann
hafði ekki viljað hlýða á, þegar fram
komu: „síðan hafði hún upp fyrir
honum þau orð, sem hún hafði falið
dauðamanni föðurs síns, að flytja
elskhuga sínum af Þingvöllum við
Öxará forðum, þess efnis, ef minn
herra gæti bjargað sóma íslands,
þótt mig áfalli smán, skal þó andlit
hans jafnan lýsa þessu mani“. Svona
er SnæfríSur íslandssól. Og þetta er
hennar Inexorabilia.
Ég hef reynt þótt margt sé enn
vantalað, að skýra inntak síðustu
tveggja skáldsagna H. K. L. út frá
bókmenntalegum rökum. Ég hef lagt
aðaláherzluna á meðferS höfundar-
ins á aðalpersónunum, því að í
þeim liggur þungamiðja verkanna, til-
gangur og tæki. Aukapersónum, þótt
skemmtilegar séu, verður því ekki
hægt að gera nein skil í stuttri bóka-
umsögn sem þessari.
Um söguform, sögusnið og stíl,
H. K. L. hefur mönnum verið tíð-
rætt í bókaumsögnum, en þó hefur
því enginn veruleg skil verið gerð enn
sem komið er, sem varla von er til.
ÞaS verður einhverntíma kærkomið
efni í doktorsritgerð fyrir ungan bók-
mennta- og stílfræðing. Þar sem
H. K. L. er þegar orðinn „klassisk-
ur“, þ. e. mat á verkum hans virðist
nú hafið yfir politískar skoðanir
manna, þá þarf það verkefni ekki að
dragast svo mjög úr hömlu úr þessu.
Hér verSur ekki farið út í rýningu á
stíl hans eða sögusniði, heldur vikið
að þýðingu þess fyrir bókmenntalíf
þjóðarinnar. Maður furðar sig á því
nú, að einhverntíma hafi verið borið
upp á þenna rithöfund, að hann hafi
verið bæði klúr í ástarlýsingum og
skrifaði vont mál. Ég hefi þegar sýnt
fram á viðkvæmni hans og huglægni