Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Page 54

TORFI H. TULINTUS
talin eiga rætur að rekja til Styrmis Kárasonar (d. 1245), sem var vinur
Sturlunga, einkum Snorra Sturlusonar.33 Líkur era á þtn að heimild
Styrmis sé nokkuð eldri en engin leið að færa sönnur á það.
I „Ulfljótslögum“ kemur ýmislegt fram sem einnig er í 4. kafla Eyr-
byggju, t.d. um hoftollinn, en í fyrmefnda textanum er tolhnum beinlín-
is líkt \dð tíundina. Að auki segir um goðana í „Ulfljótslögum“ að þeir
hafi verið valdir „at viti ok réttlæti“ og að „þeir skyldu neína dóma á
þingum ok stýra sakferli“.34
Um heimildargildi „Ulfljótslaga“ um heiðna tímann hafa fræðimenn
verið ósammála. Af þeim sem hvað ítarlegast hafa fjallað um þau á síð-
ustu árum, fyllir Olaf Olsen flokk efasemdarmanna og telur að „Ulfljóts-
lög“ séu „lærð tilraun til að endurskapa heiðna lagasetningu, rituð í
kringum árið 1200 á grundvelli óáreiðanlegrar hefðar og með hliðsjón af
aðstæðum sem enn ríktu“.35 Aftur á móti telur Jón Hnefill Aðalsteinsson
að þau geymi a.m.k. leifar af heiðnum lögum.36 Spm-ningin um áreiðan-
leika „Ulfljótslaga“ og frásagnar Eyrbyggju af hofinu og hlutverki hofgoð-
ans sem heimildar um stöðu goða á 10. öld skiptir þó ekki máli fyrir það
sem hér er haldið fram. Báðir kaflarnir bera þess vitni að áhugi hafi ver-
ið á því á fyrri hluta 13. aldar að gera grein fyrir fornu hlutverki goðans,
ekki síst hlutverki hans í dómsmálum. Það gæti verið vegna þess að veg-
ið er að þessu hlutverki hans í samtímanum. Þannig verður áhugavert að
skoða báðar heimildirnar, Eyrbyggju og „Ulfljótslög", í Ijósi átaka klerka
og höfðingja um völd á fyrstu áratugum 13. aldar.
Þegar litið er til þess hve alvarleg þessi átök voru er skiljanlegt að rík
33 Islendingabók. Landnámubók, útg. Jakob Benediktsson, íslensk fomrit 1, Reykjavík
1968, bls. 313-315. Um báðar þessar heimildir, þ.e. Eyrbyggju og „Ulfljótslög“, hef-
ur Olaf Olsen rætt ítarlega í riti sínu Herg, bov og kirke sem birtist í Aarbogerfor nor-
disk oldkyndighed og historie (1965). Sjá einkum fyrsta kaflann „De norrone kilder“,
sérstaklega bls. 34—49.
34 Islendingabók. Landnámabók, bls. 315.
35 ,Jeg opfatter dem som et lærd forsog pá at rekonstruere hedensk lovgivning, skre-
vet omkring 1200 pá grundlag af upálidende tradition og ved tilbageslutning af
endnu rádende forhold." (bls. 49).
36 Jón Hnefill Aðalsteinsson, Blót í norrtenum sió. Rýnt í forn trúarhrögó meö þjóðfi'ceði-
legii aðferð, Reykjavík: Háskólaútgáfan, 1997, bls. 163-187. Gunnar Karlsson hefur
síðastur fjallað um Ulfljótslög og ekki séð ástæðu til að andnvæla skoðun Olafs Ol-
sen. Þó bendir hann á mörg fleiri dæmi úr Islendingasögum þar sem gert er ráð fyr-
ir að mannaforráð fari saman við að varðveita hof, sjá Goðamenning, bls. 372;
383-389.
52