Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Blaðsíða 61

TILBRIGÐIUM NJALU
menn eins og Tommy Danielsson hafa einnig lagt merkilegan skerf til
þeirra rarmsókna á allra síðustu árum.5 Loks má nefna að viðtökurann-
sóknir hafa verið gjöfular á síðustu áratugum, og hefur Jón Karl Helga-
son m.a. varpað ljósi á viðtökur Njáls sögu, fjölbreytta handritavarðveislu
sögunnar og endurnýjað líf hennar í síðari alda bókmenntum og menn-
ingu.6 Það má því nálgast spurninguna um texta miðaldarita frá mjög
óhkum sjónarhomum.
Það er alkunna að engin greinargerð fylgir Islendingasögum um
hvemig túlka beri þær að mati þeirra sem settu þær saman. Enginn for-
máh fylgir sögu úr hlaði þar sem skýrt er ffá tilefni ritunar hennar, til-
gangi eða viðhorfi þess, sem setti sögtma saman, til efnisins.7 Lesendum
eða áheyrendum em því gefhar litlar vísbendingar í upphafi sögu sem er
mjög óvenjulegt í miðaldabókmenntum. Formálar Chrétiens de Troyes
að rómönsum sínum era t.d. merkilegar heimildir um bókmenntafræði-
lega afstöðu hans til eigin frásagnargerðar. I formála Lancelots dregur
hann fram andstæðuna milh efhisþátta eða atburðarásar (matiere) ffá-
sagnarinnar og merkingarinnar (san) sem leggja beri í verkið, svo að aug-
ljóst er að höfundurinn hefur ákveðna túlkun á merkingu rómönsunnar
í huga.8 Olafur Þórðarson notar hliðstætt hugtak, eða sen, um merkingu
í dróttkvæðum, sem bendir til að hann geri ráð fyrir að í kveðskap fehst
5 Gísli Sigurðsson, Túlkim íslendingasagna í Ijósi munnlegrar hefSar: Tilgáta um aðferð,
Reykjavík: Stofnun Ama Magnússonar, 2002; Tommy Danielsson, Hrafnkels saga:
eller fallet med den undflyende traditionen, Stockholm, 2002. Einnig mætti nefna
greinar eftír Robert Kellogg, „Varieties ofTraditíon in Medieval Narrative", íMed-
ieval Narrative: A Symposium, ritstj. Hans Bekker-Nielsen et.al., bls. 120-129.
Odense: Odense University Press, 1979 og Carol J. Clover, „The Long Prose
Form“, Arkiv for nordisk filologi 101 (1986), bls. 10-39.
6 Jón Karl Helgason, The Rewriting ofNjáls Saga: Translation, Ideology and Icelandic Sa-
gas, Topics in Translation 16. Clevedon, Buffalo, Toronto, Sydney: Multilingual
Matters, 1999; Jón Böðvarsson ritaði um Þorláks sögu út ffá þessu sjónarhorni í
„Munur eldri og yngri gerðar Þorláks sögu“, Saga 6 (1968), bls. 81-94. Sverrir
Tómasson hefur einnig ritað um áheyrendur Bandamanna sögu í „Bandamanna
saga og áheyrendur hennar á 14. og 15. öld“. Skímir 151 (1977), bls. 97-117.
7 Sjá umfjöllun Sverris Tómassonar um formálaleysi Islendingasagna, Formálar ís-
lenskra sagnaritara á miðöldum. Rannsókn bókmenntahefðar, Reykjavík: Stofnun Ama
Magnússonar, 1988, bls. 328-329.
8 Sjá t.d. tunræðu Walter Haug um þennan tíltekna formála eftír Chrétien de Troy-
es, Vemaadar Literary Theory in the Middle Ages. The German Tradition, 800—1300, in
its European Context, þýð. Joanne M. Catling, Cambridge: Cambridge University
Press 1997 [þýsk frumútgáfa 1985], bls. 107-111.
59