Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Side 85

HLUTVERK RÍMNA í ÍSLENSKU SAMFÉLAGI
þar sem tvö eða fleiri orð vísuðu til eins hugtaks eða orðs; þetta skáld-
skaparmál er að mestu leyti fengið úr Eddu Snorra Sturlusonar. Því hef-
ur einnig verið haldið fram að Snorra Edda hafi verið forsenda fyrir
skflningi á rímum. En sé nánar að gætt þá þarf áheyrandi rímna lítið að
þekkja tfl Snorra Eddu tfl þess að geta skflið efnið. Eg skal skýra þetta
nánar. I Snorra Eddu eru gefin ákveðin orð sem mynda stoíh kenningar,
hvemig kenna skal. Þar eru langar skrár um hvernig kenna má karla, kon-
ur, hermenn, gull, vopn og orrustur. Ef áheyrandi þekkti eina slíka kenn-
ingu, þá má ætla að hann hafi með lítdlli fyrirhöfh hugans getað ráðið í
aðrar af sömu gerð þótt þær ættu ekki rót að rekja til goðsögulegs upp-
runa. Því má gera ráð fyrir að snemma á ferli rímnakveðskapar hafi for-
múlukennt tungutak af því tagi ýtt undir munnlega geymd þeirra og auð-
veldað mönnum að muna kveðskapinn. Um leið urðu til fleiri tdlbrigði í
hefðbundnu skáldskaparmáh; ekki er því rétt að kalla sKk trilbrigði rang-
ar kenningar, þó að brugðið sé út af reglum Snorra Eddu eða Skáldu
hinnar minni. SKk frávik ffá reglu skáldskaparfræða geta og haft annað
gildi en lesbrigði í textum handrita; þau sýna þrátt fyrir allt viðleitni til
sköpunar innan ákveðinnar hefðar.23
Islenskar miðaldarímur eða þær rímur sem sannlega eru ortar fyrir
1600 eru að mestu varðveittar í sex skinnbókum. Elst þeirra er Kollsbók,
Wolfenbuttel 42 4to. Hún mun vera skrifuð á síðustu áratugum 15. ald-
ar og er kennd við fyrsta eiganda sinn, Jón Kollsson sem bjó í Holti í
Saurbæ, Dalasýslu. Hann er lfldega fæddur um 1450 og lifir fram undir
15 2 0.24 Efdr öllum heimildum að dæma hefur hann verið stórættaður,
kona hans var dóttir Guðna Jónssonar og systir eins helsta höfðingja Is-
lands á síðari hluta 15. aldar, Björns Guðnasonar í Ogri í Isafjarðarsýslu.
Onnur skinnhókin og einna merkust allra rímnabóka er Staðarhólsbók,
ANl 604 4to. Hana fékk Ámi Magnússon handritasafnari ffá Pétri
Bjamastmi árið 1707. Pétur þessi bjó á Tjaldanesi og síðar Staðarhóli í
Saurbæ, en afi hans var Páll Jónsson, einn af fyrirferðarmestu höfðingj-
um á síðari hluta 16. aldar, en hann bjó á Staðarhóli og síðar á Reykhól-
um. Staðarhóll er ekki ýkja langt frá Holtd. Óvíst er þó að Staðarhólsbók
hafi verið alla tíð á þeim bæ þangað tdl Ami Magnússon eignaðist hana,
23 Sjá um þetta efhi, Sverrir Tómasson, „Nýsköpun eða endurtekning", Guðamjöóur og
amarleir, ritstj. Sverrir Tómasson, Reykjavik: Háskólaútgáfan, 1996, bls. 21-22.
24 Ólafur HaUdórsson (útg.), „Ko0sbók“, íslenzk handrit V, Reykjavík: Handritastofn-
un íslands, 1968, bls. xlv.
»3