Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Síða 111

HÚMANISTI Á RAUÐASANDI
Hins vegar er rétt að benda á það að margir erlendir húmanistar lögðu
mikla rækt við þjóðtungur sínar og nnnu að þýðingum bæði klassískra og
kristinna rita. Húmanisminn varð því víða þjóðtungum mikil lyfdstöng
og lagði jafhvel grunninn að viðurkenndu ritmáli, eins og gerðist á Ital-
íu, þar sem fullbúið ítalskt ritmál var til staðar þegar á 15. öld meðal ann-
ars vegna starfa kunnra húmanista.20 Talmál á Ítalíu hélt á hinn bóginn
áffam að þróast í formi margra mállýskna. Það að Magnús skyldi þýða
verk á tungu sína, íslensku, er því í góðu samræmi við stefnu og störf
margra húmanista en menn kann að greina á um það hversu mikla
áherslu skuh leggja á latmukunnáttu manns svo að hann verði með full-
um rétti kallaður húmanistd. Segja má að það eitt að Magnús skyldi sýna
bæði dialektík og retórík slíkan áhuga sem raun ber vitni bendi eindreg-
ið til þess að harrn hafi haft einhver kynni af latínu. Annað atriði, sem Ht-
ið fer fyrir, vegur þó Kklega þyngra í þessu samhengi. I þýsku bókunum
eru spássíugreinar á latínu sem Magnús hefur haldið í þýðingu sinm. Að
hann skrifi þær rétt upp gefur samt ekki endanlegt svar við vangaveltum
okkar, en það að haxm skuh leysa rétt úr styttingum og böndum hlýtur að
vera til marks um að hann hafi kunnað eitthvað í latínu, þó svo að óger-
Iegt sé að segja á gnindvelli þessa, hversu djúpt sú kunnátta hafi rist. Sé
hins vegar á heildina litdð verður ekki arrnað séð en að Magnús megi telja
til húmanista og það meira að segja til þeirra sem einna fyrstir gerðust
boðberar þessarar stefiiu hér á landi um og upp úr miðri 16. öld.
Þegar Magnús réðst í að þýða þessi miklu verk hefur hann trúlega gert
sér vonir um að þýðingamar birtust á prenti en sú varð ekki raunin, enda
er ekki ljóst hvaða lesendahóp Magnús hafði í huga. I latínuskólunum í
Skálholti og á Hólum var latína þungamiðja námsins þannig að þeir sem
luku prófi þaðan og mynduðu stétt lærðra Islendinga hafa ekki haft þörf
fyrir rit af þessu tagi á íslensku. Hins vegar þurftu veraldlegir valdsmenn,
t.d. sýslumenn, ekki að vera latínulærðir, og það kann því að vera að
Magnús hafi einmitt haft slíka lesendur í huga og vonað að með þýðing-
um sínum gæti hann hvatt veraldlega stjórnendur landsins til að leggja
meiri rækt \dð hugsun og málfar í samræmi við hugmyndir húmanista.
Menn mega heldur ekki gleyma því að dialektík og retórík vora mikil-
vægir þættir í menntun og störfum hins lögfróða málafærslumanns sem
20 Ýmsir frægir húmanistar ítala rituðu bæði á latínu og ítöfsku, eins og Petrarca,
Boccaccio, Angelo Poliziano (1454-1494) ogPietro Bembo (1470—1547). Sú tegund
búmanisma sem d'allar um eða notar þjóðtungu nefiiist á ítölsku umanesimo volgare.