Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Blaðsíða 114

SVANHILDUR OSKARSDOTTIR
aði textann árið 18602 og á raunar vel við sem heiti \-fir verk af þessu tagi
almennt. Veraldar saga er talin rituð á síðari hluta 12. aldar í Skálholti eða
þar í grennd, það er að segja í því sunnlenska lærdómsumhverfi sem ól af
sér Ara fróða og Fyrsta málffæðinginn. Eini Islendingurinn sem neftid-
ur er í Veraldar sögu er Gissur Hallsson, sonarsonur Teits Isleifssonar þess
sem fóstraði Ara, og hefur þess verið getið tdl að hann kynni að hafa lagt
efni til verksins eða hvatt til ritunar þess.3
I upphafsorðum sínum gerir höfundur Veraldar sögu Móses að nokkurs
konar fyrirrennara sínum, upphafsmanni sagnaritunar,4 en lýsingin á
„þriftiaðarsýslu“ Móse dregur einmitt fram helstu einkenni þeirra bók-
mennta sem kenndar eru við veraldarsögur. Þar er í fyrsta lagi að neina
að bækur Móse eru sagðar spanna tímann frá upphafi heims og fram til
þeirra tíðinda sem urðu um hans daga. Síðari veraldarsagnaritarar höfðu
yfirleitt sama hátt á, byrjuðu frásögn sína með sköpuninni og röktu svo
helstu atburði sögunnar fram til síns samtíma. I öðru lagi tekur höfund-
ur Veraldar sögu það fram um upphaf Mósebóka, sköptmarsöguna, að „í
þeim fræðum“ sé „mörkuð öll skepna himnesk og jarðlig“. Sagan tak-
markast því ekki við jarðlífið heldur alheiminn, himnaríki jafnt sem und-
irheima og allt þar á milli - veröldin er vítt leiksGð en á því teflir Guð
fram sínum stórmerkjum, svo enn sé vitnað til Veraldar sögu. Og það ein-
kennir einmitt veraldarsögur miðalda að í þeim er litið á söguna undir
kristilegu sjónarhorni, þeim er ætlað að vera frásagnir af þ\d hvernig vilji
Guðs birtist í heiminum og því hvernig mannkynið fetar sig gegnum
söguna og öðlast að lokum sáluhjálp fyrir náð hans.
I þessari grein verður grafist fyrir um eðli og rætur þessarar bók-
menntagreinar, lýst stuttlega þróun hennar á miðöldum og leitast \dð að
draga saman hvaða skerf Islendingar lögðu til sagnaritunar af þessu tagi,
allt ffam á 17. öld.
2 Fire og Jyiretyve for en stor Deel forhen utiykte Frover af oldnordisk Sprog og Literatur,
útg. Konráð Gíslason, Kobenhavn 1860.
3 Veraldar saga, bls. liv-lv.
4 Þetta á sér fyrirmynd hjá Isidór biskup í Sevilla sem nánar verður rætt um hér aftar,
sjá Isidori Hispalensis episcopi Etymologiarum sive Originum libti XX. Utg. W.M.
Lindsay. Oxford: Clarendon Press 1911, Tom. I, Lib. I. xlii. Sbr. Sverrir Tómasson,
Formálar íslenskra sagnaritara á miðöldum. Rannsókn bókmenntahefðar. Reykjavík:
Stofnun Arna Magnússonar 1988, bls. 282.
112