Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Page 123

UM ALDIR ALDA
var vel þekkt á íslandi á miðöldum og oft til þess vitnað í norrænnm rit-
um þótt ekki hafi varðveist af því heildarþýðing á norrænu.26
Ef til vill má Kta á verk Honoriusar sem eins konar forsmekk að því
sem koma skyldi, og von den Brincken tekur Imago mundi sem dæmi um
þriðju grein veraldarsagna, verk sem ganga inn í stærra samhengi al-
fræðirita og fylgja gjarnan landafræðitextum og heimslýsingum.2' Með
því að lærdómsrit fornaldar voru enduruppgötvuð í hinum nýju mennta-
stofhunum Vesturlanda, og ástundun heimspeki og náttúruffæða tók
kipp, jókst þörfin fyrir ýmiss konar „lykla“ að þessari nýju þekkingu. Til
þess að auðvelda yfirsýn og skilning voru tekin saman viðamikil verk þar
sem fróðleiknum var skipað kerfisbundið niður og sést sú viðleitni vel í
alfræðiritum 13. aldar sem náðu hámarki í stórvirki Vmcentiusar frá
Beauvais (d. um 1264) Speculum maius. Því verki var ætlað að ná utan um
helstu þekkingarsvið mannsins og var skipt í þrjá hluta og má segja að
einn þeirra, Speculum historiale, sé afsprengi veraldarsöguhefðarinnar sem
nú var að verða næstum þúsund ára. Vincentius var af reglu dóminíkana
og úr penna reglubróður hans, Marteins af Troppau (d. 1278) spratt ann-
að veraldarsögulegt verk sem öðlaðist ekki síðri vinsældir. Krónika Mart-
eins er dæmigerður lykill, hugsuð sem handbók fýrir guðfræðinga og
lögspekinga, en náði fljótt út fýrir raðir þeirra og varð einhver útbreidd-
asta veraldarsaga síðmiðalda. Talið er að varðveitt handrit hennar séu yf-
ir 400 talsins, en í því efni eru reyndar ekki öll kurl komin til grafar því
heitið Marteinskrónika (Chronica Martini, Chronica martiniana) náði á
endanum ekki einungis til upphaflegrar króniku Marteins og uppfærðra
og umskrifaðra gerða hennar, heldur varð eins konar samheiti yfir sam-
svarandi krónikur síðmiðalda.28 Marteinn hugsaði verk sitt sem eins kon-
ar framhald á verki Péturs Comestor, Historia scholastica, sem er biblíu-
26 Peter Springborg, „Weltbild mit Löwe. Die Imago mundi von Honorius Aug-
ustodunensis in der Altwestnordischen Textuberlieferung.“ Cultnra classica e cultu?'a
germanica settmtrimale. Atti del Convegno lntemazimale di Studi Universitd di Macer-
ata, 2-A maggio 1985. Roma 1988, bls. 167-219. Um áhrif Imago mundi og skyldra
verka á Snorra-Eddu sjá Margaret Clunies Ross, Skáldskaparmál. Snorri Sturluson’s
ars poetica and medieval tbeories oflanguage. Odense: Odense University Press 1987,
bls. 151-173 og Guðrún Nordal, Tools ofLiteracy. The role of skaldic verse in Icelandic
textual cidture ofthe twelfth and thirteenth centuries. Toronto: University of Toronto
Press 2001, bls. 271-308.
27 Anna-Dorothee v. den Brincken, „Zu Herkunft und Gestalt“, bls. 701.
28 Sama rit, bls. 694-99.
121