Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Side 149

HVAÐ ER SVONA MERKILEGT VIÐ VÍSINDI?
ir birtist í náttúrlegum fyrirbærum, hins vegar algyðistrú af ýmsu tagi og
jafnvel alheimsanda (þó að hann fái reyndar sérstaka umfjöllun á öðrum
stað í bókinni líka). Hér er lítið á umfjölluninni að græða því að mörg-
um fyrirbærum er blandað saman á sérkennilegan hátt. Tillögur um frek-
ari lesningu eru líka undarlegar, en nefnt er eitt klassískt rit um frumstæð
menningarsamfélög {Primitive Culture eftir Edward B. Tylor), önnur bók
um animalisma og loks ritgerðasafn Thomasar Nagel, Mortal Questions
sem sagt er fyrsta flokks heimspekileg rannsókn um andlega hugsun.
Staðreyndin er hins vegar sú að þótt margar snjallar ritgerðir sé að finna
í þeirri bók, þá er ekki nokkur leið að koma einni einustu þeirra heim og
saman við „Allt hið ósýnilega“ eins og fjallað er um það í Hugmyndum
sem breyttu heiminum. Gallar af þessu tagi endurtaka sig víða í bókinni og
rýra mjög gildi hennar.
Um svipað leyti og Hugmyndir sem breyttu heiminum kom út, gaf Mál
og menning út Vísindabókina sem sett er upp á svipaðan hátt, með stutt-
um köflum um einstakar vísindakenningar og uppgötvanir sem lýst er í
tímaröð. Vísindabókin er þó einfaldari í sniðum en Hugmyndir sem breyttu
heiminum og í rauninni prýðisuppsláttarrit. Framsetning hennar ein-
kennist af meiri íhaldssemi; kenningar sem hefðbundið er að hafa með í
viðtekinni lýsingu vísindasögunnar eru á sínum stað og bókin gefur yfir-
ht um þróun og framfarir vísindanna frá því í fornöld og fram á okkar
daga. Það kemur ekki heldur á óvart að meira en helmingur af um 250
kenningum og uppgötvunum sem hún segir frá eru frá 20. öld, en aðeins
15 eru frá því fyrir 1543, þegar rit Kópernikusar um sólmiðjukenninguna
kom út. Vísindabókin er vandað rit og fróðlegt yfirlit um vísindi sem
byggist þó fyrst og fremst á hefðbundnum og ógagnrýnum viðhorfum til
þeirra og hlutverks þeirra í samfélaginu.
Þótt Vísindabókin sé full af ffóðlegum skýringum þá eru auðvitað
gloppur í henni, eins og við má búast í riti sem þessu. Eitt og eitt ártal
skolast til, tengsl manna og kenninga eru stundum ofmetin, stundum
vanmetin. Eins og í Hugmyndum sem breyttu heiminum er reynt að skýra
og segja frá kenningum á knappan og skilmerkilegan hátt með það fyrir
augum að hinn almenni lesandi sé fljótur að átta sig. Þetta tekst stundum
vel, en sumar skýringamar em þó óljósar eða ómarkvissar. Astæðan fyr-
ir þessu kann þó að vera sú að þýðingin er víða stirð.
Flestir kaflar bókarinnar miðast við ártal uppgötvunar eða birtingar
kenningar en inn á milli er þó líka að finna kafla þar sem gerð er tilraun
147