Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Blaðsíða 162

ORRIVESTEINSSON
grundvelli en venjulegir ritdómar bjóða upp á. En áður en ég sný mér að
því er rétt að gera grein fyrir þessum ritum og segja frá því sem mér
sýnist að einkenni þau hvert um sig.
Land úr landi er safn greina eftir Helga Guðmundsson sem er málfræð-
ingur, fæddur árið 1933 og var prófessor í íslensku við Háskóla Islands
um árabil. Greinarnar eru tuttugu, allar mjög stuttar og eru flestar
ritskýringar á einstökum, yfirleitt afskekkmm, atriðum í íslenskum forn-
ritum og varða mörg þeirra örnefni og landaþekkingu. Hér eru dregnar
saman margvíslegar hugdettur og skýringar sem glöggum og fróðum
fræðimanni hafa komið í hug á löngum ferli.
Það er löng hefð fyrir svona skrifum í íslenskum miðaldafræðmn. Þau
er oft að finna í neðanmálsgreinum eða inngangsritgerðum í útgáfum
fornra texta, en þar sem menn eru ekki alltaf að gefa út þá texta sem þeir
sjá skýringar á, tíðkast ýmsar aðrar lausnir á því að koma skýringunum á
prent. I tímaritinu Gripln eru þær gefnar út undir heitinu ‘Samtíningur’
og einnig hafa smá-afmælisrit sem starfsmenn Arnastofnunar hafa um
árabil efnt til hver handa öðrum gjarnan verið vettvangur svona skrifa. Af
sviði fornleifaffæðinnar heyra hér líka til skýringar á einstökum gripum
og minjastöðum. Það er einkenni á þessu bókmenntaformi að höfundar
eru iðulega meðvitaðir um að viðfangsefhið kunni að virðast fánýtt og
vilja þá búa það í léttan búning, svona eins og til að segja að þeir geri sér
vel grein fyrir að óinnvígðum gæti þótt iðja þeirra viðrinisleg. Sumum af
bestu fræðimönnum landsins hefur verið lagið að gera sér mat úr svona
efnivið, spinna langan og fróðlegan þráð af litlu tdlefni og gera aðgengi-
legan almenningi. Þar má nefha Jón Helgason og Kristján Eldjárn, en
mest af þessari ffamleiðslu er óáhugavert í sjálfu sér og óaðgengilegt öðr-
um en sérfræðingum. Skýringar af þessu tagi prenta menn einkum af
hugulsemi við aðra. Hugsunin er þá sú að kannski muni einhver einhvern
tíma velta fyrir sér sama atriðinu og muni þá hafa gagn af því að búið sé
að setja fram skýringu á því. En mig grunar að meinfysi búi einnig að
baki, því með þessu blása menn eld að þeim leik lærdómsmanna að hanka
hver annan á því að vita ekki allt sem einhvern tíma hefur komið fram
um hvert einasta atriði sem þeir vilja fjalla um. Þessi krafa, að góður
fræðimaður eigi að vita allt sem fram hefur komið um það sem hann fjall-
ar um, er eitt af einkennum hugvísinda og einkum þeirra hugvísinda sem
fást við fortíðina. Hún virðist í fljótu bragði sjálfsögð en hún er til lengd-
160