Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Blaðsíða 174

ORRIVÉSTEINSSON
það þekkist einfaldlega ekki að menn dragi almennar ályktanir af rann-
sóknamiðurstöðum sínum eða taki til máls um álitamál sem ekki varða
sérstaklega hið íslenska tdlfelli. Þetta mætti kalla smá-sögu. Viðfangseíhi
hennar er smátt í tvennum skilningi: efhislega og aðferðafræðilega. Hin
aðferðafræðilega smæð felst í því að fólk notar ekki kenningar og hefur
ekki áhuga á veruleikanum, en hin efnislega í því að eingöngu er róið á
Islandsmið.
Kenningar. Eftir því sem aldurinn færist yfir mig átta ég mig smátt og
smátt á því að ég hef haft óraunhæfar hugmyndir um kenningar í hugvís-
indum. Eg lærði ekkert af vitd um kenningar í sagnfræðinámi við Háskóla
Islands á seinni hluta munda áratugarins og þó að kennileg umræða í
fornleifafræði hafi verið mjög fyrirferðarmikil á undanförnum áram hef-
ur hún farið fram í svo til algerri einangran frá viðfangsefnum venjulegra
fomleifafræðinga. I báðum þessum fræðigreinum snúast hugmyndir
manna um kenningar fyrst og fremst um heimspekilega nálgun - sögu-
speki er það kallað í sagnfræðinni - og fólk getur hæglega farið mikinn í
umræðu um slík efni án þess að það hafi nein áhrif á það hvemig það síð-
an skilgreinir viðfangsefhi sín og dregur ályktanir unt fortíðina sjálfa.
Um það snúast hins vegar kenningar í raun og vera að mínu viti. Það er
löng hefð fyrir því í íslenskri miðaldasagnfræði að telja að hana sé hægt
að stunda eingöngu með því að beita skynseminni, að viðfangsefhin séu
sjálfsögð og skilgreini sig sjálfkrafa og ekki þurfi annað en góða þekkingu
á heimildunum og skynsemi til að greina viðfangsefnin og komast að
niðurstöðum. Þessa afstöðu má vel flokka sem pósitívisma - hún er
a.m.k. örugglega í þeirri ætt - en hún nær líka til þeirra sem gætu með
góðum rökum svarið af sér fylgispekt við þá stefhu. Brotalömin í þessari
nálgun er annars vegar að fræðimaðurinn gerir sjálfan sig ómeðvitaðan
um það hvers vegna og hvernig hann rannsakar það sem hann er að rann-
saka, og hins vegar að hann gengst ekki við (þekkir jafnvel ekki sjálfur)
eigin skoðun sem gerir að verkum að erfitt er fyrir aðra að svara henni
og deila við hann. Það er nefnilega ekki hægt að rannsaka án þess að hafa
einhverja kenningu en fjölmargir vísindamenn era hins vegar ekki með-
vitaðir um sína kenningu og myndu jafnvel afneita því að þeir hefðu
nokkra - eða að fleiri en ein kæmu til greina. Þannig er til dæmis með
einstæðukenninguna sem Gunnar Karlsson fylgir. Einstæði íslenska
þjóðveldisins er ekki staðreynd eins og hann virðist telja, heldur kenning
172