Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Side 184

PREBEN MEULEN GRACHT S0RENSEN
Þótt þetta samband sé augljóst eins og því er lýst hér og yfirleitt í
sagnaritum miðalda, bæði beint og óbeint, þá verður það að sarna skapi
óljóst um leið og við förum að skoða þau samfélög sem fóru á undan
þeirri tegund ríkisvalds sem Hákon Hákonarson var fulltrúi fyrir og
Knútur hinn helgi reyndi að setja á laggirnar. Það sem háir okkur mest
við að ráða í forkristna sögu er að hún var upphaflega skrifuð út frá
kristnum hugmyndum eins og þeim sem lýst var hér að ofan. Lengi hef-
ur vantað fullnægjandi svör við spurningunni um sambandið milli valds
og trúar í heiðnu samfélagi víkingaaldar. Heimildirnar Hrðast skörðótt-
ar og gegnum skörðin glittdr í aðra hindrun: við höfum lida burði til þess
að skilja þær. Eins og höfundar miðalda erum við bundin okkar eigin
hugmyndaheimi þegar við reynum að skilja hugmyndaheim fortíðar, og
getum aðeins skilið það af fortíðinni sem hægt er að þýða yfir í okkar eig-
in, nútímalega merkingarheim.
Adam írá Brimum skrifaði um Islendinga í Sögu Hamborgarbiskupa,
fjórðu bók:
Þeir líta á biskup sinn sem konimg og allur lýður lýtur vilja
hans. Og allt sem hann kveður á um, hvort sem það er reist á
drottni, Ritningunni eða siðum og venjum annarra þjóða, álíta
þeir vera lög.3
Þetta er liður í lofgjörð Adams um einlæga guðrækni íslendinga, en
einnig tilraun til að skilja og útskýra þetta konunglausa samfélag, sem átti
síðar eftir að vekja furðu Vilhjálms af Sabínu. Lýsing Adams á því hvern-
ig allt vald var í höndum biskupsins var fjarri réttu lagi, eins og það kem-
ur okkur fyrir sjónir, en hún passaði við hans eigin ágústínsku heims-
mynd.
Sagnfræðingamir og raunveruleikinn
Sagnaritun er undirorpin því skilyrði að hugsa þarf fortíðina upp á nýtt
og endurskapa hana í orðum og hugmyndum nútímans. Sagnfræðingur-
inn velur heimildir sínar úr vitnisburði fortíðarinnar og dregur af þeim
3 Episcopum suum habent pro rege; ad illius nutum respicit omnis populus; quicqu-
id ex deo, ex scripturis, ex consuetudine aliarum gentium ille constituit, hoc pro lege
habent. Fontes saeculorum noni et nndecimi historiajji ecclesiae hammaburgensis necnon
imperii illustrantes. Berlín: Werner Trillmich et al. 1961, bls. 486.
182