Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Qupperneq 187

HAKON GOÐI OG GUÐIRNIR
undar miðalda stjómuðust af kristinni hughyggju. Þó skiptir munurinn á
framsetningunni alveg jafn miklu máh. I inngangi sínum að kaflanum um
fomöld og víkmgaöld í T)anmarks Historie lýsir Inge Skovgaard-Petersen
því í hverju munurirm felst. Um sagnfræðirit nútímans segir hún að það
skipti miklu máh að lesandinn geti greinilega séð hvað era staðreyndir og
hvað tilgátur og að shk framsetning sé gjöróhk þeirri aðferð sem sagn-
fræðingar fyrri tíma hafi notað: „þeir komu sögunni á firamfæri jafnt og
þétt, en nú er ljósi varpað á aðferðina, þannig að lesandinn geti sjálfur
tekið afstöðu til heildarályktunarinnar.“13
Lesandinn verður þá sjálfur að sjá um hluta af hinni sagnfræðilegu
hugsun. Sagnlf æðingurinn lýkur ekki við að draga heildarályktun eins og
raunin var í epískri sagnaritun miðalda og fram að síðustu aldamótum.
En sagan snýst þó ekki bara um staðreyndir heldur einnig um samhengi.
Sá greinarmunur á staðreyndum og tilgátum sem er grundvöllur hinnar
vísindalegu framsetningar gefur stundum til kynna stigveldi byggt á
sannleiksgildi. Afstaðan virðist vera sú að staðreyndir séu sannari en tril-
gátur en þannig er ekki hægt að setja máhð upp. Sagnfræðilegar stað-
reyndir skapa sig ekki sjálfar í sögunni. Það gerist ekki fýrr en þær era
túlkaðar, með hjálp tdlgátunnar. Við getum gert málið að úrslitaatriði
með því að segja að ekki sé á neinum tímapunkti hægt að túlka sameig-
inlegan veruleika okkar öðruvísi en með því að finna staðreyndum hans
stað í ríkjandi hugmyndaheimi. Þegar við tölum um sagnfræðilegan
veraleika snýst málið þess vegna um sagnfræðilegar veraleikatúlkanir og
á sama tíma og sagnfræðingurinn reynir að komast hjá þessu vandamáli
með því að halda sig við eða leggja meiri áherslu á staðreyndimar fjar-
lægist hann hina eiginlegu söguritun.
Rannsóknir á víkmgaöld og ármiðöldum eru gott dæmi um þau vanda-
mál sem ég hef lýst hér. Annars vegar höfum við fomleifar sem veita
upplýsingar sem hægt er að skoða og lýsa hlutlaust en sem skapa ekki
söguna í sjálfu sér. Það gerist ekki íyrr en þær eru túlkaðar í samhengi við
hugsanir og athafnir fólks. Hins vegar eru frásagnir um fortíðina efdr
sagnaritara miðalda, en hér skortir nútifna sagnfræðinga upplýsingar sem
hægt er að sannreyna. Til eru aðrar tegundir heimilda en þær tvær sem
hér hafa verið nefndar. Olaf Olsen leggur eins og fram hefur komið
áherslu á samtíma ritheimildir; en þær hafa einnig í för með sér túlkun-
13 „Tiden indtil 1340“, Danmarks historie, ritstjórar Aksel E. Christensen o.fl. Kaup-
mannahöfli: Gyldendal, 1977, bls. 96.
185