Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Síða 202

PREBEN MEULENGRACHT S0RENSEN
eins ljósi á lítinn hluta af flóknu mynstri og mörgum mikilvægum
spurningum er látið ósvarað, svo sem um mögulega helga þætti kon-
ungdómsins eða hlutverk konungsins í frjósemisdýrkun. Einnig rná
veita því athygli að bæði lausamálsffásagnirnar ffá áratugunum í kring-
um 1200 og dróttkvæðin frá síðari hluta tíundu aldar sýna mynd af um-
skiptunum eða andstæðunum milli heiðni og kristni en varla af eigin-
legri forkristinni trú. Skáldin þekktu hugmyndir kristninnar og
miðaldahöfundar lýstu heiðninni á grundvelli þessara hugmynda. Ef ég
á samt sem áður að draga ályktun út frá þessum forsendtun, getur til-
raunin orðið á þessa leið:
Þeir sem höfðu einhvers konar vald sáu um blótsiðina, bændurnir og
höfðingjar þeirra. Stjórnun hins veraldlega og hins helga hafa verið sami
hlutur, því vald, velferð, frjósemi, sigur og ffiður hafa krafist þátttöku
hinna heilögu afla, eins og ffam kemur í Velleklu. Staða konungsins gagn-
vart hinu heilaga hefur verið sérstök, vegna þess að hann hafði sérstakt
vald. Hann hefur haft sérstaklega mikilvægt samband við guðina, og sér-
staka ábyrgð; en hann gegndi engu nauðsynlegu hlutverki í helgisiðun-
um. Trúarbrögð þrifust án kontmga, eins og til dæmis á Islandi. Hið heil-
aga hefur þess vegna eklá verið sérstaklega tengt konunginum, og það er
ekki grundvöllur til þess að halda að í Noregi hafi hann verið eins konar
trúarleiðtogi við reglulegar blótsathafnir. Bændur sem höfðu fasta búsetu
sáu um helgihaldið og það var iðkað á ákveðnum vígðum stöðurn, hofs-
löndum, eins og þau eru nefnd í Velleklu, og geta vel hafa verið bóndabæir.
Konungurinn hefur á ferðum sínum tekið þátt í blótum á þeim svæðmn
sem hann ferðaðist um. A tíundu öld voru kristnir konungar í Noregi
sem eyðilögðu heiðna helgidóma, og þegar heiðin skáld hæla Hákoni
góða og Hákoni jarli fyrir að vernda véin er það vegna þess að þessir tveir
höfðingjar leyfa bændunum að halda helgisiðum sínum, ekki vegna þess
að þeir séu sjálfir í broddi fylkingar í þeim. Það að trúin hafi verið í for-
sjá bændanna þýddi að valdið var einnig í þeirra höndum og það er ekki
fyrr en með tilkomu krisminnar að hið veraldlega og hið heilaga eru skil-
in að í tvö kerfi innan samfélagsins. Trúnni var nú stjórnað af kirkjmmi
sem byggðist á stigveldi, og kirkjan átti samstarf við hið miðstýrða vald
en ekki héraðshöfðingja. Trúskiptin tengjast þannig náið afgerandi yfir-
færslu valds frá bændunum til konungsins, og sem eini handhafi valdsins
varð konungurinn nauðsynlegur þáttur í þjóðfélagsskipaninni, eins og
kemur fram í orðum Vilhjálms kardínála um Island.
200