Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2005, Blaðsíða 219

SAMFÉLAGIÐ OG HŒ> YFIRSKTLVITLEGA
Rorschachpróf. Og þó er þversögnin sú að það er nákvæmlega þessi tví-
ræða reynsla sem einróma sátt ríkir um.
Gagnsemi sldrslunnar er þess vegna áfram sú að efla hóptilfmning-
una.47 Villutrúarmaður í Soissons „flaut eins og sprek“ þegar hann var
settur í vígða laug. Engum blöðum var um það að fletta, hið vígða vatn
hafði hafhað honum. „Allur söfhuðurinn fylltist takmarkalausum fögnuði
við þessa sjón. Hið illa orð sem fór af sakborningunum hafði kallað sam-
an svo mikinn mannfjölda af báðum kynjum að viðstaddir mundu ekki
eftir að hafa séð annað eins.“48 Það er þessi geðshræring í kringum skírsl-
una sem gerði hlutaðeigandi aðilum kleift að beygja sig undir hana. I blá-
byrjun tólftu aldar þurfd hópur fátækra saxneskra landeigenda að gang-
ast undir jámburð - „svo hörmulegt var upp á að horfa“ - í þjófhaðarmáli
sem normannskur konungur þeirra átti aðild að. Engu að síður hélt þessi
auðmjúkd hópur því statt og stöðugt fram, að þeir væm betur á sig komn-
ir eftir skírsluna en fyrir hana. Athugasemd konungs, Vilhjálms Rúfusar
(1087-1100), segir sitt um þessa einkennilegu aðferð við að komast að
niðurstöðu: „Hvað heyri ég? Er Guð réttlátur dómari? Tröll hafi þá sem
trúa því! Hann mun standa mér reikningsskil en ekki Guði - því hans
dóm má sveigja í hverja þá átt sem menn óska.“49
Af þessari athugun á skírslunni mætti draga vissar almennar rúðurstöð-
ur. Það sem við höfum fundið í skírslunni er ekki hópur manna sem at-
hafiiar sig samkvæmt tilteknum skoðunum um hið yfirskilvitlega; í stað-
irm höfum við fundið tdlteknar skoðanir sem er haldið fram á þann hátt
að þær gera hópi manna kleift að athafna sig. Þessi sérstaka blöndun á
hinu helga og hinu veraldlega reyndist þeirri samfélagsgerð sem algeng-
ust var í Evrópu fyrir tólftu öld viðeigandi og smekkleg lausn á sumum
vandamálum. Þegar þessi samfélagsgerð helst óbreytt, helst skírslan eða
samsvarandi athafhir óbreytt að sama skapi. Vaxandi skynsemishyggja og
47 Sama rit, 233AB. sjá um mismunandi skoðanir á því hvort fólk var talið sökkva eða
fljóta í vatnsskírslu.
48 Guibert af Nogent, De Vita Sua, IH, 17. Migne, PL. CLVI. 952; þýð. C. C. S. Bland
í J. F. Benton, ritstj., Selfand Society in Medieval France, New York, 1970, bls. 214.
Sbr. dæmið ffá Halberstadt árið 1214: Gustav Schmidt, Urkundbuch des Hochstifts
Halberstadt, I, 1883, nr. 260: quo viso ovmispraesentium multitudo acclamabat, laudes
Deo concinentes (við þá sjón fagnaði gjörvallur fjöldi viðstaddra, syngjandi saman lof
Drottni). Um fagnaðarlætí sem birtingarmynd sameiginlegs viðhorfs hópsins, sjá E.
Peterson, EisOeós, 1926, bls. 181-195.
49 Eadmer, Historia Novonim, Migne, PL, CLIX, bls. 412.
217