Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2009, Page 18

HELGIÞORLAKSSON
sagnfræðinga mikilvægt og þeim beri að lýsa skoðrmum sínum á slíku.
Sagnfræðingar hafa að vísu verið alliðnir tdð að endurmeta söguskoðun
Islendinga og benda á það sem þeim þykir hæpið eða beinlínis rangt.
Ákveðin túlkun á lokum þjóðveldis og Gamla sáttmála þjónaði pólitískum
tilgangi í sjálfstæðisbaráttunni en á oft lítið skylt við vandaða sagnfræði.
Sagnfræðingar hika kannski Gð að segja hvað tdð getum lært af sögunni en
þeir eru hins vegar ófeimnir við að gagnrýna það ef sagan er auðsæilega
mistúlkuð og afskræmd. Þar sem þjóðveldið telst eitt helsta viðfangsefni
mitt í sagnfræði finnst mér ekki óeðlilegt að bregðast \dð hvatningu
Guðmundar.
Þeirri söguskoðun hefur lengi verið haldið að þjóðinni að útlendingar
hafi grafið undan þjóðveldinu og slægð Noregskonungs, Hákonar gamla,
hafi t.d. valdið miklu um sjálfstæðistapið. I fyrirlestri sínum I. desember
benti Guðmundur Hálfdanarson hins vegar á að komið hafi ffam í Vísi
hinn 1. desember 1918 að Islendingar hefðu glatað sjálfstæði vegna eigin
óstjórnar á þjóðveldistíma. Þegar Noregskonungur tók við, 1262-64,
komst hins vegar á friður. Erlend aðstoð og afskipti hafi því reynst vera
gagnleg, jafnvel nauðsyn. Þessi skoðun átti ekki upp á pallborðið á tímum
sjálfstæðisbaráttunnar. Hins vegar verður því ekki mómælt að
Noregskonungur hét að koma á ffiði - orðið kemur þrisvar finir í Gamla
sáttmála 1262 og lýsir væntanlega almennum óskum meðal bænda - og
friður komst á strax efrir 1262. Það merldr að höfðingjar hætm að fara um
landið með herflokka og berjast.
Það er hluti hinnar gömlu söguskoðunar frá tímum sjálfstæðisbarátt-
unnar að kirkjan sem alþjóðleg stofhun hafi verið til mestu óþurftar. Hún
stefhdi að eigin sjálfstæði, ekki síður hér en annars staðar, en þurfti samt á
stuðningi konungsvalds að halda. Fulltrúa kirkjunnar, kardinálanum
Vilhjálmi af Sabína, þótti „ósannligt“ að Islendingar heyrðu ekki undir
einhvern kontmg, eins og aðrar þjóðir. Það var við því að búast að forkólf-
ar kirkjunnar styddu konungsvald en að vísu konungsvald sem var rilbúið
að viðurkenna sjálfstæði kirkjunnar, verja hana og tryggja frið. Þegar
Hákon konungur yfirbugaði andstæðing sinn, Skúla hertoga, árið 1240,
var hann til þess búinn að auka áhrif sín í löndunum í vestri sem höfðu
verið numin ffá Noregi, tryggja þar ffið og styðja kirkjuna. Og kirkjan
smddi hann, hann var krýndur og taldist þiggja völd sín ffá guði. Konungur
reyndi að ná Islandi undir sig, smddur af kirkjunni. Þeir sem mómðu
söguskoðun Islendinga á tímum sjálfstæðisbaráttunnar lém sér engan
veginn skiljast að Islendingar hefðu getað smtt erindi konungs og kirkju
16