Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2009, Qupperneq 25

ARVEKNI EÐA AUÐSVEIPNI
ósk^Tisamlegt af háskólamönnum að halda námskeið fyrir fólk sem vinnur
við störf sem fræði þeirra varða; verkfræðingur á til að mynda ekki að
óhreinka hendur sínar með samneyti við þá sem vinna við hitaveitufram-
kvæmdir; og það er einskis metið ef siðfræðingur á samræðu við fólk sem
vinnur við umönnun aldraðra. Þeir eiga að skrifa um rannsóknir sínar á
þessum efnum í virt tímarit. Þetta getur dregið úr áhuga fræðimanna á
rannsóknar\rerkefnum sem varða samfélagið miklu. Það er ef tdl vill nær-
tækt að spyrja hvort hagfræðingar ættu að vinna minna með fræðileg líkön
og skoða betur veruleikann sjálfan?
2
Ég veit að þetta er ekkert einfalt mál og ég nefni þetta einungis hér vegna
þess þrönga mæhstokks sem við lögum okkur að þegar við keppumst við að
verða meðal þeirra hundrað bestu. Mér virðist þetta vera til marks um aukna
firringu háskólasamfélagsins frá þeim veruleika sem við erum vaxin úr,
eigum hlutdeild í og fræði okkar hljóta ávallt að varða. En ég geri þetta líka
að umtalsefni í tengslum við háskólahugsjónina sem ég drap á hér rétt áðan
með orðum Ara fróða að hafa beri jafnan það sem sannara reynist. Þessi
hugsjón er samofin hugmyndinni um háskóla sem griðland hugsunar sem er
frjáls undan afekiptum afla sem vilja ráðskast með rannsóknir fr æðimanna og
niðurstöður þeirra. Þetta tengist með athyghsverðum hætti hinni umdeildu
kröfu um hludeysi vísinda um verðmæti. Þessi krafa er oftar en ekki misskil-
in og út úr henni snúið. Vitaskuld eru vísindin ekki hlutlaus um öll verðmæti
og sjálf hugsjón vísindanna er verðmætahugmynd. Orða má kröfuna þanrng
að hún kveði á um frelsi til þess að fylgja fræðilegum rökum og efla vísinda-
leg verðmæti og frelsi undan afekiptum afla sem rejma að sveigja menn af
þeirri leið í nafni verðmæta sem koma vísindum ekki við.4 Hugsjónin er þá
sú að fræðimönnum beri einungis að lúta kennivaldi fræðilegra röksemda og
halla aldrei réttu máh vegna annarra hagsmuna sem þeir kunna að hafa eða
vegna þrýstings utanaðkomandi afla.
Fyrr á tímum herjuðu einkum pólitísk og trúarleg öfl á vísindin en í
nútímanum eru efirahagsleg öfl bæði skæðari og lúmskari enda virka þau
lárétt ffemur en lóðrétt, ef svo má segja, og því erfiðara að henda reiður á
þeim, ekki síst í andrúmslofti þar sem mikil viðskiptavild er ríkjandi. Það
4 Sbr. lýsingu félagsfræðingsins Talcotts Parsons, „Value-ffeedom and Objectivity",
Max Weber and Sociology today, ritstj. Otto Stammer, New York: Harper & Row,
1971, bls. 33.
23