Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2009, Page 34

VILHJALMUR ARNASON
munum og fordómum sem jafnan móta hugsun manns og dóma. Þótt þessi
áhrif verði vitaskuld aldrei fyllilega meðtdtuð, þá er þetta sú viðleitni sem
sker heiðarlega hugsun frá óheiðarlegri og greinir fræðilega framsetningu
hugmynda frá hvers konar áróðri og hemaðarlist þar sem ávallt er dulinn
tilgangur eða drottnunargimi.
5
Lesendum kann að finnast að ég hafi bragðist þeim væntmgum að fjalla
sérstaklega um hlutverk hugvísindamanna í samfélagsumræðu. En allt sem
ég hef sagt um háskólamenn í þessari hugvekju á vitaskuld við oklmr hug-
vísindamenn og raunar tel ég að það eigi óvenjuvel tnð hugvísindin. En ég
mun nú að lokum víkja nánar að því hver sérstaða þeirra í samfélagsumræðu
kunni að vera. Mér virðist sem svarið við þtn hljóti að tengjast þeim sér-
stöku viðfangsefmnn sem glímt er við innan hugtásindastnðs: tungmnálinu,
hugsuninni, sögunni, bókmenntunum, gildismatinu, trúarHfinu, menning-
unni. ITugv'ísindm standa í beinna sambandi \dð andlegt ///'þjóðarinnar í
víðum skilningi þess orðs en önnur fræðasvið. Fyrir vikið skipta viðfangs-
efhi hugvdsinda sköpum finir tilvera og vdðgang íslensks samfélags, varða
kjama þess, þótt þau séu oft talin vera á jaðrinum þegar rætt er um gildi
menntunarinnar fyrir samfélagið. Ef við höfúm í huga að andinn er bæði
huglægt og hlutlægt fyrirbæri21 þá má eflaust færa rök fyrir því að vandi
íslensku þjóðarinnar bæði hefor verið og er nú öðra ffemur andlegm. Hið
andlega líf eða menningin sem hefur þrifist jafiit innan vaðskiptalífsins, í
stjómmáltmmn og meðal þjóðarinnar almennt vdrðist eiga sinn þátt í því
hvemig fyrir okkur er komið, og þess vegna eiga hugvísindi að geta gegnt
mikilvægu hlutverki bæði við að greina vandann, draga af honum lærdóma
og móta hugmyndir til að takast á við hann.
Þessi efnislega sérstaða hugvísinda gerir það líka að verkum að innlegg
okkar í samfélagsumræðu er að mörgu leyti vandasamara en annarra fi'æði-
manna. Ondvert við margar ffæðigreinar sem láta sig öðra ffemur varða
tæknileg skilyrði þeirra markmiða sem við stefhum að, þá hafa viðfangsefni
hugvhsinda meiri námunda við markmiðin sjálf, ágæti þeirra og inntak.
Það er í senn vandi og vegsemd hugvísinda að þau eru að þessu leyti til - og
21 Hér hef ég í huga greiningu Hegels á „objektiver und subjektiver Geist“; þýska
orðið yfir hugvísindi, Geisteswissenschaften, verður að skilja í ljósi þess, en það má
einkum til rekja til Wilhelms Dilthey (1833-1911).
32