Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2009, Page 37

GuÐMUNDUR JÓNSSON
Kreppur og kapítalismi
Endurmat á hugmyndakerfum
Framtíð kapítalismans er aftur komin á dagskrá stjómmálaumræðtmnar efdr
bankahrunið 2008. Stjómmála- og hagfræðihugmyndir em á hverfanda
hveli og menn spyrja hvort yfirstandandi þrengingar séu aðeins hnökrar á
annars ágætu hagkerfi eða hvort gera þurfi róttækan uppskurð á sjálfum
kapítahsmanum. Fjármálakreppan kom flestum í opna skjöldu og kenningar
hagfræðinnar veita mönnum ófullkomin svör um orsakir hennar og eðh eða
hvemig vinna skuh bug á henni. Margir hagfræðingar hafa nefnilega rmnið
eftir kenningum sem gera ekki ráð fyrir kerfiskreppum heldur aðeins smá-
vægilegum gangtmflunum í annars vel smurðri vél markaðskerfsins.
Bankahrun þarf ekki endilega að þýða að sjálf samfélagsskipan kapítal-
ismans sé í kreppu, eins og dæmin sanna. Hagsveiflur hafa fylgt kapítal-
ismanum frá upphafi og samdráttarskeið valdið miklum búsifjum án þess
að hafa stefnt þjóðfélagskerfinu í voða. En stundum hefur djúpstæð póli-
tísk og hugmyndafræðileg kreppa fylgt miklum samdrætti í efnahagshfi og
grafið undan valdaskipan og trausti almennings á stofnunum þjóðfélagsins.
A Islandi hefur hmn fjármálakerfisins einmitt leitt til samfélagskreppu sem
nú skekur bæði efnahag, stjómmál og hugmyndaheim landsmanna ffá
grunni. Ymis merki em einnig um það í öðmm löndum að yfirstandandi
erfiðleikar séu meira en einber fjármálakreppa. Þótt fá lönd hafi orðið eins
illa úti og Island verður ekki horft fram hjá því að nú gengur yfir ein mesta
efnahagskreppa í heiminum síðan á fjórða áratug síðustu aldar með til-
heyrandi samdrætti í framleiðslu og amnnu.1 Stjómmálalíf er víða í upp-
1 I skýrslu Alþjóðagjaldeyrissjóðsins ffá október 2009 er spáð rúmlega 3% samdrætti
landsffamleiðslu meðal þróaðra iðnríkja árið 2009, sjá World Economic Outíook.
Sustaining the Recovery, Intemational Monetary Fund, október 2009: http://imf.
org/extemal/pubs/ft/weo/2009/02/index.htm. Ef sú spá rætist er það mesti sam-
Ritið 2-3/2009, bls. 35-56
35