Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2009, Blaðsíða 41

KREPPUR OG KAPÍTALISMI
A'týleiýð klassísku hagfræðinnar: hinn sjálfstýröi markaður
Þeir eru fáir hagfræðingarnir sem halda því fram að kapítalisminn eigi ekki
framtíðina fyrir sér. Síðan á 19. öld hefur meginstraumur hagfræðinnar
sett markaðskerfið í öndvegi og tekið þá gnmdvallarafstöðu að kapítalism-
inn sé besta efnahagskerfið sem völ er á. Hann hafi ekki aðeins skapað
meiri auðlegð en önnur hagkerfi heldur sýnt mikla aðlögunarhæfileika
þegar mæta þarf stóráföllum og yfirvinna þau af eigin rammleik. I raun séu
kapítalismanum engin tímamörk sett og þar af leiðandi sé ekkert því til
fyrirstöðu að hann hfi til eilífðarnóns.
Saga kapítalismans er kreppum stráð eins og Charles P. Kindleberger
rekur í frægu riti sínu, Manias, Panics and Crashes, þar sem tíundaður er
hrakfallabálkur þármálakapítalismans allt frá South Sea-bólunni í Englandi
1720 til dollarakreppunnar upp úr 1970.' Samt sem áður áttu hagfræðing-
ar lengi vel erfitt með að gera þessum kreppum skil og byggja þær inn í
kenningar sínar og líkön. I kenningaheimi hagífæðinnar sem mótaðist á
síðustu áratugum 19. aldar er efnahagskerfið talið lúta innri lögmálum og
ættu stjómvöld að fikta sem minnst við það. Ein af grundvallarforsendum
hennar er markaðshagkerfið sem leitar sjálfkrafa jafnvægis milli ffamboðs
og efdrspumar við skályrði frjálsrar og fullkomixmar samkeppni. Sé fram-
boð umfram efdrspum lækkar verð þar til dregur úr framboðinu og jafn-
vægi næst að nýju. A sama hátt leiðir umffameftírspurn ril þess að verð
hækkar og framboð eykst. Þannig sér „hin ósýnilega hönd“ markaðarins,
sem Adam Smith kallaði svo, um að leiða framleiðendur og neytendur
saman að jafnvægispunkti.7 8
Sá þröngi kenningastakkur sem klassísk hagfræði sneið sér á 19. öld og
nýklassísk hagffæði tók í arf gerði eiginlega ekki ráð fyrir hagsveiflum.
Virkir markaðir og sveigjanleiki í launum og verðlagi tryggðu að ójafnvægi
hyrfi tiltölulega fljótt þannig að heildareftirsptUTL gat aldrei vikið sem
neinu næmi frá heildarframboði.9 Franski hagfræðingurinn Say hafði sýnt
fram á að framboð skapaði sína eigin eftirspum þar eð aukið framboð á
7 Charles P. Kindleberger, Manias, Panics and Crashes. A History of Financial Crises,
London: Macmillan, 1978. I 5. útgáfu bókarinnar ffá 2005 er Robert Z. Aliber
meðhöfnndur og nær umfjöllunin til aldamótanna 2000.
8 Sjá m.a. Eric Roll, A History of Economic Thought, 4. útg., London: Faber and
Faber, 1973; Joseph A. Schumpeter, A History of Economic Analysis, London:
George Allen & Unwin, 1954.
9 Todd A. Knoop, Recessions and Depressions. Understanding Business Cycles, Westport:
Praeger Pubbshers, 2004, bls. 35—41.
39