Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2009, Page 46

GUÐMUNDUR JONSSON
Innan hagfræðinnar varð til sérstök grein, hagsveiflufræði, þar sem
menn smíðuðu líkön og kenningar til að greina sveiflur á fjármálamarkaði
og í „raunhagkerfinu“. Beitt er flóknum aðferðum \að að skýra orsakir
hagsveiflna, mæla dýpt þeirra og lengd, og spá fyrir um þær í ftamtíðinni.
A árum áður voru hagfræðingar iðnir við að setja fram kenningar tmi
reglubundnar sveiflur sem vöruðu mislengi: 2-3 ára sveiflur (Kitchin-
sveiflur), 7-9 ára sveiflur (Juglar-sveiflur), 16-22 ára sveiflur (Kuznets-
sveiflur) og jafhvel 50-60 ára sveiflur (Kondratiev-sveiflur). A síðari ára-
tugum hafa hagfræðingar ekki talið ómaksins vert að vinna að slíkum
kenningum heldur líta þeir svo á að hagsveiflur stafi af óreglubundnum
„skellum“ sem hagkerfið verður fyrir og eigi upptök í ólíkum þáttum, t.d.
nýrri tækni, ósamhverfum upplýsingum, breytíngum á viðskiptakjömm,
væntingum á fjármálamarkaði eða peningamagni.1 Helstu kenningaskólar
innan meginstraums hagfræðinnar rekja hagsveiflur til breytinga á heild-
arefrirspurn en era ekki sammála um ástæðurnar: keynesistar rekja þær til
þess að vilji manna til að fjárfesta í framkvæmdum eða neyta vöru og
þjónustu breytist, mónetaristar til breytinga á peningamagni í hagkerfinu
og peningamálastefhu.
A munda áratugnum varð til áhrifamikill kemiingaskóli um raunhags-
veiflur (e. real business cycle theories). Forsvarsmenn hans töldu hagsveiflur
stafa af tæknibreytíngum sem aftur hefðu áhrif á hag\-öxt og skammtíma-
sveiflur. Þar sem hagsveiflurnar endurspegla breytingar í raunhagkerfinu
boðuðu áhangendur þessara kenninga afskiptaleysisstefnu í efnahagsmál-
um, gagnslaust væri að grípa til stjórnvaldsaðgerða til að reyna að hafa
áhrif á eftirspurnina. Kenningarnar gera ráð fyrir fullkomnum vinnumark-
aði og því er atvinnuleysi í jafnvægi. Þegar örar tæknibreytingar verða og
laun hækka bætir fólk við sig vinnu, en þegar hægir á tæknibreytingum
lækka laun, vinnuffamboð dregst saman og fjárfestingar mirmka. Sé maður
atvinnulaus er það ekki vegna þess að vinnu skortir heldur vegna þess að
hann vill ekki vinna eða er ekki tilbúinn til að vinna fyrir lægra kaup.
Atvinnuleysi stafar af því að launamaðurinn ákveður af fúsum og frjálsuin
vilja að taka sér frí vegna þess að frítíminn er ódýrari í samanburði við
önnur tímaskeið. Þessar kenningar eiga erfitt með að útskýra af hverju
langvarandi efhahagskreppur verða með miklu atvinnuleysi. I gagnrýnni
17 David Romer, Advanced Macroeconoinics, 3. útg., Boston: McGraw-Hill/Irwin,
2005, bls. 175-176. Sjá einnig Knoop, Recessions and Depressions.
44