Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2009, Blaðsíða 103

KREPPA, NÁTTÚRA OG SÁLARLÍF
verður sífellt dýrara að viðhalda sömu afköstum og loks mun afkastageta
hagkerfisins sjálfs minnka. Raunar hefur hún þegar minnkað stórlega,
hvort sem horft er til landgæða eða afraksturs ýmissa nytjastofiia á landi
og í sjó.
Sé tekið tillit til mikilvægis náttúrunnar fýrir hagkerfið og umgengni
manna um náttúruna, þá virðist mér að kreppa í hagfræðilegum skiln-
ingi þess orðs sé óhjákvæmileg. Það kann að vera að orsakir núverandi
kreppu liggi í innra gangverki sjálfs hagkerfisins en það virðist eiga að
bregðast við þessum innanmeinum hagkerfisins með því að ganga á
auðlindir náttúrunnar. Þetta er hugsunarháttur sem gengur ekki þegar
til lengri tíma er litið. Krafan um sjálfbæra þróun er ekki bara krafa um
náttúruvernd og endurvinnslu, heldur er þetta krafa um að tengsl gjörv-
alls hagkerfisins og náttúrunnar verði sjálfbær. Þessi krafa hlýtur að fela
í sér hóflegri ásókn í auðlindir náttúrunnar og varfærnari losun á úrgangi
út í náttúruna. Tilhneiging samtímans, a.m.k. á Islandi, virðist hins
vegar ekki vera í átt til sjálfbærni heldur þvert á móti. Aform um að
bregðast við kreppunni taka á sig mynd áforma um fleiri álver, nýjar
virkjanir, nýjar rafmagnslínur og meiri sókn í nytjastofna hafsins, svo að
eitthvað sé nefnt. Því meira sem reynt er að forðast kreppu og því
ákveðnar sem menn reyna að komast út úr þeim kreppum sem yfir
steypast með því að ganga á auðlindir náttúrunnar, því öruggar og dýpra
er siglt inn í nýjar kreppur. Þess vegna verðum við að læra að líta á
kreppu (í hagfræðilegum skilningi) sem eðlilegt ástand og búa svo um
hnútana að slík kreppa hafi ekki áhrif á lífsgæði. Til lengri tíma litið
verðum við raunar að gera sjálfbæra þróun að ófrávíkjanlegri forsendu
sjálfs hagkerfisins. Þetta þýðir ekki endilega samdrátt en kallar á gjör-
breyttan hugsunarhátt.
Kreppa í hagfræðilegum skilningi þarf raunar ekki að fela í sér
minni neyslu heimila. Heimili geta sótt vörur og þjónustu ýmist til
fyrirtækja, þ.e. hagkerfisins, eða beint til náttúrunnar. Vörur og þjón-
usta sem heimili sækja beint til náttúrunnar - t.d. með því að fara út á
björtu kvöldi og fylgjast með norðurljósunum í staðinn fýrir að fara í
bíó, eða tína villta sveppi í stað þess að kaupa þá úti í búð - veldur engri
hreyfingu í hagkerfinu. Þetta er samt neysla og það eru mikil lífsgæði
að eiga kost á neyslu af þessu tagi. Þetta sýnir okkur reyndar að fram-
leiðsla í hagkerfi - og þar með hagvöxtur - getur dregist saman, þess
vegna tvo ársfjórðunga í röð, án þess að neysla eða lífsgæði heimilanna
minnki.
IOI