Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2009, Page 152

ANTONIO GRAMSCI
stjórnunar eða skipulags: innan stjórntækja samfélags og ríkis má hvar-
vetna finna erfiðisvinnu og \'innu með tæki (störf sem ekki felast í stjórnun,
óbreytta starfsmenn í stað yfirmanna eða embættismanna o.s.ffv.). Augljóst
er að gera þarf slíka aðgreiningu, rétt eins og það liggur í augum uppi að
einnig þarf að gera annars konar aðgreiningar. Það þarf einmitt að greina
vitsmunalega starfsemi út firá eðlislægum einkennum, samkvæmt þeim
stigum sem endurspegla raunverulegan mun á eiginleikum á þeim augna-
blikum er róttæk andstaða á sér stað: allt frá vísindamönnum, heimspek-
ingum, listamönnum o.s.frv. niður í hógværa „stjórnendur“ og miðlara
hins vitsmunalega auðs sem fyrir liggur, hefðbundinn, uppsafnaður. I
þessu efni sér hernaðarskipulagið okkur einnig fyrir líkani af þessum
flóknu stigskiptingum: rmdirforingjar, yfirforingjar, hershöfðingjar, og
ekki má gleyma óbreyttum hermönnum, sem hafa stærra hlutverki að
gegna en oft er látið í veðri vaka. Astæða er til að taka eftir því að allir
þessir hlutar finna til samstöðu og meira að segja eru neðri millilögin
[strati] til vitnis um blygðunarlausan liðsanda og þiggja af honurn ákveðið
„sjálfsálit“ sem gerir þau berskjölduð fyrir spotti og spéi.
I nútímanum hefur flokkur menntamanna, í þessum skilningi, þanist út
í áður óþekktum mæli. Kerfi lýðræðis og skrifræðis hefur alið af sér
umfangsmikið mengi starfshátta sem sækja ekki allir réttlætingu sína í
félagslegar framleiðslunauðsynjar þótt þeir geti verið réttlættir með skír-
skotun til pólitískra þarfa ráðandi undirstöðuhóps. Þess vegna er hugtak
Loria um óffamleiðinn „verkamann“10 (að vísu verður að spyrja: óffam-
leiðinn með vísun til hvers og hvaða ffamleiðsluhátta?) að hluta til réttlæt-
anlegt, sé sú staðreynd tekin með í reikninginn að þessi hópur nýtir sér
stöðu sína til að eigna sér stóran hluta af tekjum ríkisins. Lýðmenntun
hefur steypt einstaklinga í sama mót, bæði sálffæðilega og með tillitd til
einstaklingsbundinna hæfileika, og þetta leiðir af sér sömu fyrirbæri og
koma ffam hjá öðrum hópum sem verða fyrir stöðlun: samkeppni sem
kallar nauðsynlega á samtök til varnar starfsstéttum, atvinnuleysi, offfam-
leiðslu á hæfu fólki, búferlafluminga o.s.frv.
Olík staða menntamanna úrþéttbýli og dreifbýli. Menntamenn úr þéttbýli
hafa vaxið úr grasi með iðnaðinum og eru tengdir örlögum hans. Virkni
þeirra má bera saman við undirforingja í hernum: þeir hafa ekkert sjálf-
krafa ffumkvæði að því að þróa áætlanir fyrir uppbyggingu; þeirra verk er
að færa í orð tengslin á milli atvinnurekandans og verkalýðsins og sjá um
10 [Achille Loria (1857-1953) var ítalskur hagfræðingur. - Þýð.\
150