Tímarit Máls og menningar - 01.04.1946, Síða 117

UM STÍL
107
birtist greinilega og óskýr hugmynd ógreinilega. Hver maður getur
tekið sitt eigið tal sem dæmi. Á sama hátt og vísindi eru þróun al-
mennrar skynsemi eru bókmenntir þróun almenns daglegs tals. Mis-
munurinn á vísindum og almennri skynsemi er aðeins stigsmunur;
sama má segja um mismuninn á daglegu tali og bókmenntum. Nú,
þegar maður „veit hvað hann á að hugsa“ þá tekst honum að láta í
Ijós hugsun sína, að gera sig skiljanlegan. Þegar maður „veit ekki
hvað hann á að hugsa“ þá vefst honum tunga um tönn. Það er at-
hyglisvert hvernig stíllinn fylgir hugarástandi manna í daglegu lífi;
hversu blíður hann er þegar maður er blíður sjálfur, æstur þegar
maður er æstur. Margir hafa sagt sem svo: „Bara að ég gæti nú
skrifað . . .“ osfrv. Það er rangt. Rétt er að segja: „Bara að ég gæti
nú hugsað — um þetta erfiða viðfangsefni.“ Sá sem hugsar greini-
lega á aldrei erfitt með að láta hugsanir sínar í ljós, öllu heldur mun
hann stundum eiga erfitt með að þegja yfir þeim. Þegar maður getur
ekki túlkað hugsanir sínar, stafar það af því að hann hefur ekkert
ákveðið að túlka, og það sem amar að honum er ekki óframkvæm-
anleg löngun til að Iáta hugsanir sínar í ljós heldur óframkvæmanleg
löngun til að hugsa greinilegar. Þessi dæmi sýna að stíll og efni eru
samsömuð, hafa orðið til á sama tima og verða ekki skilin hvort
frá öðru.
Gott efni er óhugsanlegt 'ásamt lélegum stíl. Athugum þetta nánar.
Einhvern langar til að láta hugsanir sínar í ljós. Hann færir þær í
búning orða. Þessi orðabúningur er stíll hans. Lesandinn segir eftir
lesturinn: „Þessi hugmynd er góð.“ Höfundurinn hefur þá náð tak-
marki sínu. En hvenær í ósköpunum væri hægt að segja: „Þessi hug-
mynd er góð, en stíllinn er lélegur?“ Eina túlkunarleiðin milli höf-
unar og lesanda er orð. Lesandinn hefur skilið hina góðu hugmynd.
Hvernig? í orðunum, með hjálp orðanna. Þá hljóta gæðin að liggja
í orðunum. Ef til vill segir lesandinn með yfirlæti: „Hann segir
þetta klaufalega, en ég skil hvað hann á við.“ Hvernig þá það? Með
hjálp einhvers sem felst í orðunum, stílnum. En þetta eitthvað er þá
gott. En ef stíllinn er í raun og veru klaufalegur hvernig getur les-
andinn þá verið viss um að skilja hvað átt er við? Hann getur ekki
verið alveg viss. Að minnsta kosti sér hann það ekki greinilega.