Tímarit Máls og menningar - 01.04.1964, Side 21

Persónulegar minnisgreinar um skáldsögur og leikrit
hlutirnir hafa eins lítið samband sín
á milli og hægt er að komast af með,
fígúrurnar eru persónulausar og Úlf-
ar sterki fjórði launsonur Klarelíusar
konúngs af Afríku yfirleitt alsekki
viðlátinn.
í kristnum dómi er sagt að sam-
viskan sé rödd guðs í manninum. OSr-
um virðist samviska tákni þann sið-
ferðilegan þrýstíng sem umhverfið
veldur á einstaklínginn og er þá átt
við vald konformismans, þaS er að
segja rétthugsandi manna í þjóðfélag-
inu eftir því sem tjáS er í hinu forna
íslenska stefi: „mæli ég sem aðrir
mæla, segir skitinhæla“. í harðstj órn-
arríki gegnsýrir vilji harðstjórans
alt siðferðilegt loftslag. Sú samviska
er þó ekki alténd nefnd rödd guðs í
slíkum ríkjum, heldur „ábyrgð gagn-
vart þjóðfélaginu“ eða þvíumlíkt.
Samviska hunds lagar sig að vilja
eiganda hans. Oft táknar rödd guðs
einhverskonar rétttrúnað eða hindur-
vitni. Eitthvert orðtak segir að það
sem sé dygð á Mars sé glæpur á Júpí-
ter. Sé gert ráð fyrir því að hverju
starfi fylgi sérstök samviska, einsog
haft er eftir Sókrates, þá mundi ég
segja að staðreyndin, hvaSa sköpuð
staðreynd sem er, komist næst því að
vera skáldsagnahöfundi rödd guðs.
Sumir rithöfundar eru svo ákafir
verkmenn að þeir fá aldrei ráSrúm
til að hugsa sig um. Mér virtist ekki
ófyrirsynju að hætta skáldsagnagerð
í bili og venjast því að sjá þennan
miðil úr nokkrum fjarska; þessar
minnisgreinar hafa orðiS til í slíku
orlofi. ÁSuren leingra sé haldið vil
ég ekki láta undir höfuð leggjast
vandamál sem allajafna er bundiS til-
orðníngu skáldsögu, og veit ég ekki
til að þeim vanda hafi nokkru sinni
verið svarað með öllu betri árángri
en kröfunni um þvermál hríngsins;
þetta er sá vandi sem því fylgir að
vera í senn annálaritari og fabúlisti.
Leingi hefur sú spurníng strítt á þann
sem hér heldur á penna, hversu farið
skuli með mann nokkurn sem við skul-
um kalla Plús Ex. Hver er Plús Ex?
ÞaS er sú boðflenna með aungu nafni
og óglöggu vegabréfi sem ævinlega er
viðstödd líkt og gluggagægir hvar
sem gripið er ofaní skáldsögu. Þessi
herri er aldrei svo smáþægur að setj-
ast aftastur í persónuröðinni, heldur
sættir sig ekki við annað en öndvegi
nær miðju frásagnarinnar, jafnvel í
sögu þar sem höfundur gerir sér þó
alt far um að samsama ekki sjálfan
sig sögumanninum.
Helsti oft hefur Plús Ex báðar
hendur fullar í hlutverki sjónhverf-
íngamanns, sem er að leiða fram úr
pípuhattinum sínum kanínu eða önn-
ur kvikindi sem ekki koma málinu
við, en hafa það erindi að draga at-
hygli áhorfenda frá lágkúruskap að-
alskemtunarinnar. Stundum er P. E.
uppáfærður í fjólublá kjólföt með
samlitan pípuhatt einsog konferensí-
erar sem í fjölleikahúsum hafa þann
11