Tímarit Máls og menningar - 01.04.1964, Page 77

Nokkur orð um tímatalið
ekki reglulega latneskt nafn, enda var
hér um egyptskan stj örnufræðing að
ræða, sem Cesar hefur fengið lánað-
an hjá Cleopötru vinkonu sinni í
Egyptalandi. Þetta skýrir kannski
tvennt, um hvað Cesar talaði við
Cleopötru við skin stjarna á síðkvöld-
um, og hvers vegna Júlíanska tímatal-
ið reyndist eins gott og raun varð á.
Cesar (og Sosigenes) ákváðu, að
hreinu mánaðartali skyldi sleppt, en
sólarár upptekið. Þeir ákváðu einnig,
að það skyldi reiknast 365 dagar og
kvart degi betur, eða 365,25 dagar.
Kvartdeginum komu þeir fyrir á þann
snjalla hátt, að þeir slepptu honum
þrjú ár í röð, en tóku svo heilan dag
og bættu við fjórða árið. Þannig
skyldu öll ártöl, sem deilanleg voru
með 4 og gáfu heila tölu, hafa 366
daga, en hin aðeins 365. Þennan 366.
dag, sem viS bættist 4. hvert ár köll-
uðu Rómverjar bis-sexto calendas, en
við köllum hann hlaupársdag og árið
hlaupár. Júlíus keisari ákvað, að
hlaupársdagurinn skyldi bætast í
þann mánuð, sem fæsta hefur dag-
ana, þ. e. febrúar, og hefur verið svo
síðan, að hlaupársdagur er 29. febrú-
ar. (Á þessu sést, að Cesar hefur ekki
verið gersneiddur heilbrigðri jafnað-
arstefnu og hefði því líklega mátt lifa
lengur.) Tímatal það, sem kennt er
við Júlíus Cesar, var geysilegt menn-
ingarspor og breiddist með annarri
rómverskri menningu um heiminn.
Þegar Kristur tók við ríkjum í upp-
hæðum af þeim Júpíter, ÓSni, Seifi
og hvað þeir nú hétu hinir fomu guð-
ir, varð kristinni kirkju brátt mikil
þörf fyrir glöggt tímaskyn og timatal.
Kirkjan tók þá fegins hendi tímatal
heiðingjans Júlíusar „keisara", sem
grundvöll fyrir árið, og stráði í það
helgidögum sínum, messum og föst-
um. Tímatal þetta breiddist út um all-
ar jarðir með kristninni, svo og
fingrarímsreglur og aðrar reglur til
að finna páska, og hátíðir, sem fylgdu
þeim í bak og fyrir.
III
En nú verðum við óhj ákvæmilega
að gera játningu. Árið, sem Júlíus
„keisari“ lögleiddi á sínum tíma var
einu hænufeti of langt, og nam
skekkja þess 11 mínútum og 14 sek-
úndum. Þessi skekkja, sem er ná-
kvæmlega sá tími, sem það tekur að
tæma í rólegheitum einn kaffibolla og
taka þá ákvörðun að þiggja með
þökkum næsta bolla, ef boðinn yrði,
verður þó að heilum sólarhring á 128
árum.
Það liðu ekki ýkja margar aldir,
áður en eftir þessu var tekið, en lag-
færing dróst unz Gregoríus páfi XIII.
ákvað að nú skyldi til skarar skríða.
Árið 1582 ákvað páfinn að 5. októ-
ber skyldi jafnframt teljast 15. októ-
ber (það var dagur hins heilaga Fran-
ciskusar, sem varð tvídagsettur).
Páfinn felldi þessa 10 daga niður
til þess að vorjafndægur féllu í fram-
67