Tímarit Máls og menningar - 01.04.1964, Page 78

Tímarit Máls og menningar
tíðinni á 21. marz, en svo hafði verið
á einhverju kirkjuþingi í fyrndinni
(í Nikeu árið 325).
Jafnframt innleiddi Gregoríus þá
leiðréttingu á tímatali Júlíusar, að á
hverjum 400 árum skyldu aðeins vera
97 hlaupársdagar en á 4 júlíönskum
öldum höfðu hlaupársdagarnir verið
100. Eftir júlíönsku tímatali var
hlaupársdagur öll aldamótaárin svo
sem 1400, 1500 1600, 1700, 1800 og
1900. í gregorísku tímatali skyldi ár-
ið 1600 hafa hlaupársdag, en 1700,
1800 og 1900 ekki. Aftur á móti verð-
ur árið 2000 hlaupár. Reglurnar eru
því, að í júlíönsku áratali eru öll ár,
sem deilanleg eru með 4 hlaupár, en í
gregorísku tímatali eru aldamótaárin
undantekningar, þau eru því aðeins
hlaupár, að ártalið sé deilanlegt með
400 (þannig að þau gefi heila tölu).
Þau ártöl eru t. d. 1600, 2000, 2400 o.
s. frv.
Það hafa aldrei farið stórar sögur
af því, að páfar séu miklir stjörnu-
fræðingar eða reiknimeistarar. Gre-
goríus var engin undantekning frá
reglunni, en hann hafði góða hjálp-
armenn. Sá sem fyrst hjálpaði honum
við reikningslistina hét Aloysius Lil-
ius, lærður stj örnufræðingur og eðl-
isfræðingur í Nýborgum (Napoli) en
hann andaðist frá hálfunnu verki og
tók þá við Clavius, sem einnig var
frægur stj örnufræðingur. Hann gekk
frá öllum útreikningum og skýring-
um og voru þær seinna prentaðar í
stórri og merkri bók, sem prentuð var
í Róm árið 1603. Clavius þessi var
samtímamaður snillingsins Galileo
Galilei og kunnugur honum, þótt þeir
væru sinn hvoru megin við páfadýrð-
ina, þessir stj örnufræðingar. Eins og
getið var í kóngsbréfi því, sem Miill-
er las á Alþingi árið 1700, var hinn
nýi stíll eða gregoriska tímatal lög-
boðið strax á árinu 1582 í þessum
löndum: Italíu, Spáni, Frakklandi og
Englandi og við þau má víst bæta
einnig Portúgal og Póllandi.
Þremur árum síðar eða 1585 bætt-
ust í hópinn kaþólski hluti Þýzka-
Iands og Holland og árið 1587 bættist
Ungverj aland í bræðrahópinn, en svo
kom líka all-langt hlé.
IV
Hvers vegna var það einmitt árið
1700 að Danakonungur skipaði svo
fyrir, að taka skyldi hinn nýja stíl í
tímatali ?
Danakonungar eru að vísu eftir því
ég bezt veit hver undan öðrum, en
sökum þeirrar venju eða ávana að
sækja drottningarefni sín suður til
Þýzkalands, til hinna mörgu og frjó-
sömu furstaætta þar, var svo komið,
að þeir voru orðnir meira þýzkir, en
vatnið, sem árnar Oder og Elbe skola
til sjávar beggja megin Jótlands-
skaga. Eftir lát Kristjáns 5. bárust
syni hans haustið 1699 mörg bréf frá
ættmennum hans þýzkum og venzla-
fólki. Þetta voru auðvitað sambland
68