Tímarit Máls og menningar - 01.04.1964, Blaðsíða 108

Tímarit. Máls og menningar
meira rúmi er varið til aS rekja ævisögu-
atriSi þeirra sem um ræSir en draga fram
kjama kenninga þeirra og fella þær inn í
meginstefnur og deilur aldarinnar. Hlut-
verk almennrar sögu er ekki aS koma í staS
alfræSiorSabókar, heldur aS rekja fyrirbær-
in og skýra þau á grundvelli sögulegs sam-
hengis og í samræmi viS þær kröfur sem
hver tími setur fram.
Þrátt fyrir þær aSfinnslur sem hér hafa
veriS gerSar er góSur fengur aS þessu verki
Bergsteins Jónssonar. MeS tilliti til þess
hve vandasamt þaS er má segja aS honum
hafi yfirleitt farizt þaS vel úr hendi. Einkum
er honum lagiS aS lýsa á lifandi hátt stjórn-
málaátökum og leikendum þeirra þótt ýms-
um kunni aS finnast þeir helzti rúmfrekir á
síSum bókarinnar. Þess er aS gæta aS sagn-
ritun lýtur ólíkt frjálsari reglum en raun-
vísindi, og því er álitamál hverjar aSferSir
eru vænlegastar til aS gefa sem réttasta
mynd af liSnum tíma.
Höfundur setur efniS fram á ljósu og oft
hnittilegu máli. Ofnotkun aukasetninga lýt-
ir þó nokkuS stíl hans. Um hina ofhlöSnu
og vitleysislegu kommusetningu sem lög-
boSin er af kennsluyfirvöldum landsins er
naumast viS hann aS sakast, en hún er væg-
ast sagt blettur á hverri faUegri bók.
Þetta bindi seríunnar sem hin fyrri er
prentaS á hinn vandaSasta pappír og prýtt
allmörgum myndum sem lífga mjög útlit
þess. Auk þess eru í því þrjú kort til glöggv-
unar á ríkjaskipun. Prófarkalestur er góS-
ur; vandfundin er sú íslenzk bók sem geym-
ir ekki nema tvær prentvillur.
Lojtur Guttormsson.
fslenzk orðabók
F öllum þeim bókum íslenzkum, sem ég
hef séS auglýstar undanfarin misseri,
mun engin vera gefin út af brýnni nauSsyn
98
en hin myndarlega orSabók Menningar-
sjóSs.1 ÞaS má naumast vansalaust heita
hve lengi þjóSin hefur komizt af orSa-
bókarsnauS, en nú hefur veriS bætt úr
þessum skorti, svo aS vel má viS una. Hér
er saman komin skrá sextíu og fimm þús-
und orSa meS skýringum, og er varla hægt
aS gera ráS fyrir því, aS skólar og almenn-
ingur þurfi aS jafnaSi á orSaskýringum aS
halda framar en hermt er í þessari bók.
011 frumsmíS stendur til bóta, og auSvelt
væri aS finna þessari orSabók ýmislegt til
foráttu, ef þurfa þætti. Margir munu sakna
einstakra orSa, og um orSaskýringar verSa
menn vafalaust ekki á einu máli. Mér
finnast sumar skýringarnar fremur klaufa-
legar. OrSiS il er skýrt meS svofelldri
klausu: „flöturinn neSan á fætinum, sá er
(t. d. á manninum) snertir jörS, þegar
gengiS er.“ Hvers vegna notuSu höfundar
ekki gagngerSari skýringu, til aS mynda
eitthvaS á þessa lund: „gangflötur á fæti“?
Þótt ekki sé hægt aS gera kröfur um fágaS-
an stíl í skýringum orSa, þá mætti aS
minnsta kosti búast viS því, aS ákveSna
greininum sé ekki misþyrmt jafnharkalega
og í dæminu hér aS framan. Skýringin er
löng, amböguleg og þó getur hún ekki talizt
sérstaklega nákvæm. Og skýring „iljar“ í
orSabókinni minnir oss dálítiS á orSfátækt
höfundanna, því aS þeir virSast oft vera í
stökustu vandræSum meS aS finna sam-
heiti til aS skýra orSin. Þannig er eina skýr-
ing orSsins fúi á þessa lund: „þaS aS vera
fúinn“. Hvers vegna beita höfundar ekki
sammerktum orSum viS skýringuna? OrSin
feyra og feyskja koma bæSi fyrir í bókinni
á sínum stöSum, og hefSi gjarna mátt grípa
til þeirra. Yfirleitt kann ég illa viS orSa-
skýringarnar, sem hefjast á sambandinu
„þaS aS vera ..og þó eru til enn klaufa-
1 Islenzk orSabók handa skólum og al-
menningi. Ritstjóri: Ámi BöSvarsson.
Bókaútgáfa MenningarsjóSs 1963.