Tímarit Máls og menningar - 01.04.1983, Blaðsíða 95

Tvö rit um bókmenntasamanburð
Hvað viltu hrella mig,
hundspottið leiða.
Herrann minn hreki þig
í helvítið breiða.
Fals refur fá þú skamm,
farðu ekki inn í mín hús;
haf þig í burt héðan,
því hér stendur Jesús.
Er nú langt sótt til fanga. Hins vegar er ekki rétt að segja að svona
sparðatíningur setji mestan svip á rannsókn Eiríks.
I sambandi við þetta síðasta dæmi bendir Eiríkur Jónsson á að Halldór
Laxness hafi notað hluta af dyrabæninni t skáldsögunni Sjálfstæðu fólki.
Annars er langt í frá að hann hirði alltaf um að færa önnur rök fyrir því að
Halldór hafi þekkt verkin, sem hann telur heimildir hans, en líkingarnar.
Hefði það þó styrkt niðurstöðurnar. Er þetta því furðulegra sem rannsak-
andinn hefur tekið sér stöðu hjá höfundi og leitar að aðföngum hans.
Þriðji ókostur rannsóknar Eiríks er hversu lítið hann leitar að fyrir-
myndum Halldórs í samtímabókmenntum, sérstaklega erlendum. Kann
þetta að stafa af vanþekkingu á þessum bókmenntum eða hæversku við
höfundinn. Hefði þó verið athyglivert að fá fram hvort Islandsklukkunni
svipi til annarra sögulegra skáldsagna eftir samtímahöfunda eða hvort
frásagnaraðferð Halldórs í sögunni líkist aðferð einhverra annarra höfunda,
svo að dæmi séu tekin. En af því að Eiríkur athugar svo lítið heimildir
höfundarins í samtímaverkum koma dæmin um líkingar við söguna Á
hverfanda hveli eins og skrattinn úr sauðarleggnum.
Megnið af þeim rittengslum, sem Eiríkur telur upp, eru við heimildir sem
Halldór notaði til að fá skáldverki sínu sögulegan blæ. Hefði verið eðlilegt
að Eiríkur einskorðaði sig við að finna slíkar fyrirmyndir og hefði rann-
sóknin þá orðið heilsteyptari. Engu að síður er hún svo ýtarleg að hver sá
sem vill athuga rækilegar en gert hefur verið hvernig Halldór notaði m. a.
sagnfræðilega rétta viðburði í þjónustu söguefnisins og listaverksins, og
hvernig fyrirmyndirnar og lánin orka í Islandsklukkunni á miklu léttara
verk fyrir höndum en áður. Þess konar rannsókn yrði miklu skemmtilegri
og forvitnilegri til fróðleiks um verkið sjálft en heimildakönnun Eiríks.
Raunar víkur hann að þessum breytingum á hinum sögulega veruleika
alloft, t. d. í umfjöllun um 16. kafla Klukkunnar, 6. kafla Hins ljósa mans og
7. kafla Elds í Kaupinhafn. En Eiríkur segir um notkun Halldórs á
heimildum:
213