Tímarit Máls og menningar - 01.04.1983, Qupperneq 96

Tímarit Máls og menningar
Halldór Laxness notar texta á hinn margvíslegasta hátt, meitlar þá
eða umskapar, ellegar þeir verða honum aílvaki sjálfstæðrar sköpunar.
(bls. 28)
Eiríkur Jónsson verður ekki vændur um að líta á Islandsklukkuna sem
safn heimilda Halldórs og áhrifa á hann heldur er það skoðun hans að
samanburður á skáldverkinu og aðföngum höfundar leiði frumleika hans í
ljós. Hann segir:
Frumleiki er ekki eingöngu fólginn í óháðri sköpun heldur einnig og
ekki síður í öflun efnis og sérstæðri úrvinnslu þess, nýrri skipan og
samsetningu. Ur deiglunni kemur hin samfellda heild: listaverkið.
(bls. 365)
Stundum bregður Eiríkur á það ráð að túlka listaverkið íslandsklukkuna,
sérstaklega þegar hann hefur ekki fundið margar heimildir fyrir köflunum í
sögunni. Þetta á t. d. við umfjöllunina um 8. kafla Klukkunnar þar sem
viðbrögð og viðhorf Sigurðar dómkirkjuprests og Snæfríðar eru skýrð,
skilninginn á persónu Jóns Marteinssonar í umræðunni um 18. kafla sama
hluta, skýringar við 16 kafla Hins ljósa mans og 12. kafla Elds í Kaupinhafn
þegar Snæfríður og Arnas Arnæus skilja að síðustu. Eru þessar athuga-
semdir Eiríks eitt það besta í verkinu og sýna glöggan skilning hans á
skáldsögunni. Hins vegar eru endursagnir hans á 17. og 19. kafla Hins ljósa
mans tilgangslitlar og til lýta.
Framsetning Eiríks Jónssonar á því mikla efni sem hann hefur safnað
saman er skipuleg, ljós og lipur. Að vísu verður stundum fullmikið af
sundurlausum upptalningum. Stíll hans er oft allskáldlegur og jafnvel svo
upphafinn að það hæfir varla fræðiverki sem þessu. Tilvísanir í kvæði Steins
Steinarr og Jóns Helgasonar þar sem fjallað er um 12. og 14. kafla Elds í
Kaupinhafn virðast alveg óþarfar.
Úr hugmyndaheimi Hrafnkels sögu og Grettlu
Eiríkur Jónsson leiðir hugann að því í Rætur Islandsklukkunnar hvort
könnun á sköpunarsögu þess verks kunni að veita vísbendingu um
samningu sumra Islendingasagna (bls. 367). Slíkt skammhlaup röksemda
ber að varast heldur á að líta á skáldverkin í sögulegu ljósi og með hliðsjón
af þeim viðhorfum sem ríktu þegar og þar sem þau voru samin eftir því sem
kostur er. Hins vegar er skoðun Halldórs Laxness vafalaust rétt sem Eiríkur
hefur eftir honum:
214