Tímarit Máls og menningar - 01.04.1983, Síða 98

Tímarit Máls og menningar
persónur og atburdi, hvort sem þeir verða sannaðir eða ekki, fremur
en hugmyndir, og er þó munur á, að við getum auðveldlega bent á
verðmæti hugtaka á borð við „þjáningu“ og „samúð“, eins og þau
birtast í sögunni [þ. e. Hrafnkels sögu], með samanburði við önnur rit
frá miðöldum, en þeir sem einskorða sig við bókstaflega merkingu
hljóta að verða að styðjast við trú sína eina. (bls. 15)
Leitar Hermann jafnvel uppruna sagnanna í þessum hugmyndabanka:
Sú hugsun sem fólgin er í góðu spakmæli getur orðið rithöfundi að
tilefni til persónulýsinga, engu síður en raunverulegur atburður eða
farandsögn um merkilegan mann. (bls. 18)
Getur þetta verið rétt í sumum tilfellum. A hinn bóginn er það léleg
skýring á svo lifandi frásögnum og sérstæðum bókmenntum og Islendinga-
sögum að þær séu siðfræðilegar dæmisögur sprottnar af latneskum spak-
mælum eins og Hermann lætur í veðri vaka. Eru það auðvitað sams konar
ýkjur og margir sem stunda samanburðarrannsóknir bregða fyrir sig þegar
þeir telja að þeir hafi sagt allt sem skipti máli með því að benda á einstök
rittengsl.
Miklu eðlilegri er skýringin sem Hermann víkur að í umfjöllun um
Grettis sögu með svofelldum orðum:
Má það ekki teljast ósennilegt, að hugmyndin um gæfusnauðan
afburðamann eigi sér fornar rætur í innlendri menningu, en á hinu
getur þó enginn vafi leikið, að höfundur Grettlu hefur verið snortinn
af lærdómi utan úr löndum, enda má það glögglega ráða af mann-
lýsingu Grettis. (bls. 95)
Verðum við þá að gera ráð fyrir að þær hugmyndir sem eiga sér fornar
innlendar rætur hafi lifað í arfsögnum og séu þær heimildir höfundar.
Hermann segir:
Meistarar um margar aldir þjálfuðu nemendur í að beita spakmælum í
ritgerðum og röksemdum, að fella þau inn í umræður og að nota þann
lærdóm, sem í þeim var fólginn, í því skyni að varpa ljósi yfir það sem
gerðist í reynslu þeirra sjálfra og í þeim bókum sem þeir lásu sér til
fræðslu og þekkingar. (bls. 33)
Bendir Hermann á tvö spekirit latnesk sem notuð voru í þessum tilgangi,
Disticha Catonis (Hugsvinnsmál) og Sententiae eftir Publilius Syrus. Finnur
216