Tímarit Máls og menningar - 01.06.1983, Síða 81

Um þjóðareinkenni í myndlist
Líkt er á komið með orðum og litum, því hvort tveggja er notað til að
lýsa hugblæ. Kannski nota ólík skáld sömu orð sömu tungu og hinir
ýmsu málarar nota sömu liti frá sömu verksmiðju, en í meðferð þeirra
verður árangurinn aldrei sá sami. Hins vegar er auðsær munur á litum
sem málararnir blönduðu og muldu sjálfir með höndunum og verk-
smiðjuunnum litum. Einnig má finna mun á ljóði sem kemur úr
mannsbarka og ljóði sem tölva raðar og flytur.
Blár litur er kannski í eðli sínu ekkert mynd- eða ljóðrænni en gulur
litur, heldur getur sálarlíf listamannsins beitt litnum með þeim hætti að í
sömu mynd verði blái liturinn myndrænni en sá guli; eða þannig
skynjum við þetta. Og þó gæti hent að við skynjuðum litina með ólíkum
hætti hverju sinni sem við skoðum málverkið, enda eru hughrif okkar
ekki fastmótuð og eðli litanna síbreytilegt og er háð umhverfi þeirra,
birtu og tíðni: hvað þeir breiðast yfir stóran flöt.
Engu að síður þykjumst við geta greint þjóðerni málverks ef það hefur
verið málað í landi þar sem myndlistarhefðin er rík. Þetta á aðallega við
um hina svo nefndu æðri myndlist, það er að segja þá myndlist sem
einstaklingarnir móta, þeir sem við köllum málara.
Hjá þeim þjóðum Evrópu sem æðri myndlist er ung, og þar sem
alþýðulist hefur verið eytt eða hún þekkist varla, þar hefur myndlistin
ekki yfir sér heildarsvip: þjóðareinkenni. Slíkar þjóðir eiga einstaka
málara, þeir eru stakir eða gnæfa upp yfir aðra, og kannski hafa risið upp
meðal málara einhverjar athyglisverðar stefnur eða skóli, en heildarsvip-
ur myndlistarinnar er bundinn af persónueinkennum en ekki þjóðar-
einkennum nema þá vonandi í augum landsmanna sjálfra. Þjóðir þessar
eru gjarna örlítið um of opnar fyrir áhrifum frá stærri þjóðum, í asa
sínum og löngun til að líkjast öðrum melta þær ekki áhrifin og samsama
þau ekki séreinkennum sínum; og listamennirnir og málararnir sækja
ekki efnivið í sálardjúp sín, kvöl sína, heldur leita út fyrir landsteinana.
Og gjarna leita þeir fremur til litanna í túpunum eða til litameðferðar
þekktra málara erlendra en til litanna í umhverfi þeirra.
Þess vegna er engin furða að tíðum er franskt yfirbragð yfir litunum
til að mynda í málverkum af íslenskri náttúru. Islensk málaralist hefur
ekki síast gegnum þjóðlega alþýðulist. Þegar ég nefni alþýðulist á ég ekki
við þá vellukenndu lýðskrumslist sem sumum vinstrisinnuðum stjórn-
málaflokkum þótti rétt að boða.
Málverk grískra nútímamyndlistarmanna eða búlgarskra bera ekki
ættarmót lands síns. Hin æðri myndlist landanna hefur ekki yfir sér
311