Tímarit Máls og menningar - 01.06.1983, Síða 84

Tímarit Máls og menningar
listamaður sem leiðir hugann að hvaðan listin berst kannast við tómið og
dimmuna og sveim hins óljósa anda. Sjálfum hefur mér þótt hinn
óþekkti staður sem er handan við allt vera fremur frosið svið en vötn.
Og það er engu líkara en hugurinn eða hvað maður á að kalla þetta leysi
frostið og við leysingarnar fæðist listaverkið af hreyfingunni eða
athöfninni. En listaverk geta verið til án athafnar, sem erfitt er að sanna
fyrir öðrum. Það skiptir listamanninn miklu máli að geta sannað fyrir
öðrum. Listaverkin eru einslags sannanir. Listamaðurinn sættir sig ekki
við að vera listamaður sjálfum sér nógur, heldur skapar hann verk og vill
með þeim vera listamaður í augum annarra. Algengt er að listamenn trúi
ekki á sjálfa sig fyrr en aðrir hafa viðurkennt þá. Listamaðurinn skapar
listaverkið með athöfn sinni en aðrir skapa listamanninn með
viðurkenningunni. Slíkir listamenn leggja oft óhóflega mikið upp úr
athöfninni. Sjaldan eru þeir það sem er kallað fæddir listamenn. Hinn
fæddi listamaður krefst ekki uppörvunar frá viðhorfum annarra. At-
hafnaleysi og órar er honum eðlilegast. Hinni gerðinni er athöfnin
lífsnauðsyn og kallar gjarna bjána alla þá sem viðurkenna ekki verk
hennar, og um leið er hún ofurseld áliti þessara sömu bjána og fegnust
því þegar sá dagur rennur upp (eftir mikinn bægslagang og kröfugerð
um viðurkenningu) að bjánarnir hafa snúist á sveif með henni. En um
athöfn í myndlist, listum eða lífinu gildir það sama og í húsasmíði.
Smíðin skiptir ekki mestu, heldur hinn vitsmunalegi þáttur á undan
athöfninni og svo getan og verklagnin.
Um og kringum aldamótin gerðu stjórnleysingjar að kjörorði sínu:
athöfnin skiptir meginmáli. Einnig notuðu þeir kjörorðið: Frá orðum til
athafnar. Stjórnleysingjar áttu við að umræður um stjórnmál og þjóðfé-
lagsmál væru til lítils gagns miðað við hina beinu pólitísku baráttu á
götum úti, í verksmiðjum eða við byltingarstarfsemi. Einhverra hluta
vegna, líklega vegna hugmyndabrengls hafa kjörorðin flækst núna inn í
listastarfsemina eftir að þau flæktust í munni manna í nemendaupp-
reisnum í lok sjöunda áratugarins, sem voru aðallega athafnir án inni-
halds og verklags, fremur skyldar óþægð en byltingu. Svipuð óþægð
hefur líka sett mark sitt á listirnar. En óþægðin er bara óþægð sem er
sjálfri sér ónóg. Oþægð vekur aðeins þreytu.
Þann mann sem nýtur lista eða borðar fisk skiptir athöfnin við gerð
listaverksins eða fiskveiðarnar engu máli. Smekkurinn eða bragðið er
höfuðatriðið. Geðþekkur litur á málverki er jafn mikilvægur og geð-
þekkur litur á fiski. Hvorugur liturinn þarf að vera fallegur.
314