Tímarit Máls og menningar - 01.06.1983, Page 85

Um þjódareinkenni í myndlist
Allt er að einhverju leyti fagurt. Ef maðurinn væri sviptur sérhverri
fegurð mundi hann eflaust veslast upp og deyja. Væri fegurðin tekin frá
honum um stundarsakir, með því að láta hann búa við einhæfa fegurð, til
að mynda við einn lit, gripi hann líklega svipuð sálsýki og sú sem
heltekur tilraunadýr og fólk þegar þau eru svipt félagsskap annarra dýra
og manna. Umsjón foreldra og hlýja skiptir barnið meira máli en góðar
barnabækur og málverk. Gjafir geta aldrei komið algerlega í staðinn
fyrir gefandann. En að gefa af sjálfum sér er mest um vert. Sérhver gjöf
sem maður gefur af sjálfum sér er fögur og gildir einu í hvaða formi
gjöfin er: orðum, handtaki, lit, hlut. Hvert smáatriði í umhverfinu er
fagurt á sinn hátt, jafnvel græn ýlda í tjörn. Það er að segja ef við íhugum
aðeins græna litinn á henni og leiðum lyktina hjá okkur.
Fegurðin er þess vegna ekki það sem gefur verkum listrænt gildi,
náttúran öll er fögur — þar á meðal ýldan — án þess að vera listræn.
Aftur á móti virðist það vera hæfileiki listamannsins til að gefa, veita af
dulmagni sjálfs sín sem gerir verk hans listrænt, bæði litina og formið.
Ríkur þáttur í hinu listræna er líka arfleifðin og lærdómur af reynsiu
aldanna. Náttúran lærir aldrei neitt, hún býr ekki yfir neinni reynslu, og
þess vegna er ekki í fjallinu reynsla fossins. Listamaðurinn getur á hinn
bóginn byggt á reynslu ýmissa málara þegar hann málar foss eða fjall.
Að þessu er hann náttúrunni æðri. Verk hans eru listræn en verk náttúr-
unnar fögur.
En við komumst aldrei að því hvað það er í hinum gjafmildu
hæfileikum listamannsins sem vekur þá getu að hann er fær um að móta
hluti sem eru listrænir að gerð. Líklega verður seint hægt að sundur-
greina og rannsaka eðlið og hæfileikana svo að niðurstaðan blasi við.
Næst verður komist að leyndinni að vita að hún er handan við formið,
litinn, tunguna og vitið, og vitið, tungan, liturinn og formið eru af rót
leyndarinnar.
Listamenn þekkja þá reynslu að þegar listaverkið hefur fengið form,
finnur skapandi þess til napurs tómleika og vonbrigða og óánægju.
Ogleðin stafar af því að verk fært í form sem aðrir sjá er lítilmótlegt og
lítils virði borið saman við upprunalega og óljósa mynd þess í huganum.
Það hvarflar að manni að listaverkið sé versti óvinur og skaðvaldur
listarinnar. Listin er í dýpsta eðli sínu sundurlaus, glundroði tættra lita
og forma, heillandi muldur og þvættingur óskiljanlegur öllum, jafnvel
listamanninum sjálfum. Listamaðurinn dirfist sjaldan að viðurkenna
slíkt fyrir sjálfum sér, hvað þá fyrir öðrum af ótta við að það geti skaðað
315