Tímarit Máls og menningar - 01.06.1983, Síða 110

Tímarit Máls og menningar
að í henni geti falist nokkur vísir að
framsækinni baráttu. Mér finnst með
öðrum orðum ansi erfitt á stundum að
sjá í þessari sögu mun efahyggjunnar og
þeirrar efasýki sem hafnar félagslegri
þátttöku og baráttu.
Með þessum orðum er ég ekki að
horfa fram hjá því sem ég tel mikil-
vægast við sögu Guðbergs: ögrunina við
vanahugsun og viðtekið gildismat. Sú
ögrun sækir styrk sinn í frásagnarað-
ferðina enda fer höfundur þar oft á kost-
um. Ekki síst á þetta við um aðferð ýkju
og öfga sem mér þykir hann beita enn
markvissar en oftast fyrr til að afhjúpa
fáránleika hvunndagslífsins. I fram-
úrstefnulist okkar aldar hafa forn brögð
farsans oft verið notuð til þess arna.
Agætt dæmi um þetta í sögunni er for-
kostuleg lýsing á sjónvarpsmenningu
landsins þar sem þau Raggi og kerling
hans leika sitt eigið Löður með því að
fylla þvottavélina af sápuspónum og til-
einka sér bandarískt léttlyndi í
froðuhafinu sem fyllir eldhúsið.
Andstæður skrípaleiksins er aftur á
móti að finna í þeim óhugnanlegu og
afskræmdu lýsingum sögunnar af ætt
hrollvekjunnar sem slegið er framan í
lesandann eins og blautri tusku. Þær
lýsingar þykja mér flestum öðrum
mælskari um íslenskan veruleika líðandi
stundar.
Hlýtt var inni [í skálanum á
Hlemmi] og hann gekk eins og á
nálum innan um fólkið og for-
mælti því með snöggu tauti. Fólk-
ið hörfaði undan fálátt, alvant því
að hálfóðir og óðir menn léku
lausum hala og það kippti sér
ekkert upp við formælingarnar,
líkt og brynjað gegn bölvi og
áhrínsorðum í þessum gagnsæja
glersal, biðstöðinni sem bullaði
oft í eins og seiðpotti um helgar
því að þangað leitaði hinn furðu-
legasti lýður .../.../ Ofvæni lá
í loftinu og létt geggjun ríkti
hvarvetna og ekkert vantaði nema
djöfulinn að klifra í stálsperrun-
um og hann migi síðan og skiti
yfir mannfjöldann honum til sálu-
hjálpar og blessunar. Fólk var í
óða önn að anda frá sér eitri úr
sálinni eftir áþján og hömlur
vinnuvikunnar og reykurinn gaus
úr vitum þess . . . Skálinn logaði
af skröttum og þeir fáu sem
höfðu læknast af vitleysu sinni og
illum öndum röltu út í vagninn
sinn til að sætta sig við sjónvarpið
heima. (66—67)
„Nú þarf að tyggja allt í alla,“ segir
móðirin við son sinn þegar hann kærir
sig ekki um að hugleiða orð hennar.
Hann vill ekki taka ögrun þeirra Gunna,
rjúfa einangrun sína og meta líf sitt á
nýjan leik. Vítahringur hans lokast líka í
sögulok. Eftir stendur krafa Guðbergs
til lesandans um að taka ögrun skáld-
skaparins, staldra við og hugsa á ný. Um
það orti hann reyndar hér í eina tíð:
Freyr
frjósemi má ekki vera til þess að
fólki falli eitthvað í geð
heldur á hún að gera fólki ekki til
geðs
gera fólki nýtt geð
sem ýtir af stað öðru geði út í
óvissuna.
Þorvaldur Kristinsson
N.
340