Tímarit Máls og menningar - 01.12.1988, Síða 13

Sveinn Skorri Höskuldsson
Gegn straumi aldar
Nokkrir þœttir í hugmyndum Gunnars Gunnarssonar 1920-1940 -
erindi flutt í málstofu Heimspekideildar 30. apríl 1987
Varð menningarbylting á íslandi? Varð hér menningarbylting á árunum
1880-1930?
Nú kann að þykja ófróðlega spurt í lok málstefnu sem staðið hefur lung-
ann úr þessum vetri undir fyrirsögninni „Menningarbyltingin á Islandi
1880-1930“.
En hvað er menning og hvað er bylting?
Ekki veit ég hvort þessi málstefnu- eða málstofutitill er einhvers konar
bergmál af frægu hugtaki þess danska gyðings Georgs Brandesar: Det
moderne gennembrud, sem hann notaði um ákveðinn hóp eða kynslóð
norrænna rithöfunda, viðhorf þeirra og verk á árunum upp úr 1870.
Um þetta fyrirbæri var haldin ráðstefna háskólakennara í bókmennta-
fræðum í Gautaborg s.l. sumar og höfðu þá þinghaldendur kosið að teygja
úr því inn á fyrstu áratugi þessarar aldar.
Eins og vænta mátti um þann mikla áróðursmeistara Georg Brandes er
þetta hugtak hans mjög tilfinningahlaðið líkt og hugtakið módernismi eða
new-criticism síðar. Hver vill ekki vera módern og nýr?
Menn hafa talað um upphaf nútíma í stjórnarfarslegum hugmyndum, at-
vinnuháttum og listsköpun, í heimssýn og lífsskilningi.
En hvað er nútími? Hvers konar kvikindi er nútímamaður?
Varð til ný tvífætla við einhvers konar menningarlega stökkbreytingu
einhvern tíma á árunum 1880-1930?
Um hvað erum við að tala með orðum eins og menningarbyltingu?
Erum við fiskar í neti orðanna? Eru orð okkar net til að veiða vindinn?
Svo að vitnað sé í Elinor Wylie og Stein Steinar.
Er nútímamaðurinn það spendýr á tveimur fótum sem veit að guð er
dauður, sem skynjar sig uppreisnarmann og útlaga í tvístruðum, sundur-
tættum heimi án heildarsýnar og takmarks með dauðann sem einu stað-
reynd lífs síns?
Ef þetta er sjálfsmynd nútímamanns, voru þá ekki höfundar „Fyrstu
403