Tímarit Máls og menningar - 01.12.1988, Side 71

Aukin menningarbyrdi
hugsar, en harmleikur fyrir þann sem finnur til. Bókin fjallar um mann,
sem finnur fyrst fyrir harmleik lífsins þegar hann er dæmdur í ævilanga
fangelsisvist fyrir morð sem hann hefur ekki framið. Hann flýr úr fangels-
inu til að hefna sín, en þegar honum tekst að skýra málið og finna réttu
sökudólgana breytist allt í skrípaleik og hann er þvingaður inn í hlutverk
hins kómíska riddara. Sagan endar þegar hann ætlar að hefja nýtt líf, og þá
tekur alvaran við.
A öðrum stað flokkar Kundera skáldsögur í tvo meginflokka, annars
vegar þær sem verða sjálfar partur af sögunni, og hins vegar þær sem gefa
yfirlit yfir eða gera úttekt á kafla í mannkynssögunni. Þessi skipting sam-
svarar velþekktri skiptingu innan vísindanna, en vísindin geta annað hvort
unnið að því að setja fram nýjar kenningar eða gagnrýnt og endurbætt eldri
kenningar. Hvort tveggja er jafn nauðsynlegt. Fjórar áðurnefndar skáld-
sögur eru án efa nýskapandi, en sem dæmi um hinn flokkinn mætti nefna
Fodboldenglen eftir Hans-Jorgen Nielsen, sem kom út árið 1979, og gefur
frábæra innsýn í þróun og hugmyndir 68 kynslóðarinnar. Fótboltaengillinn
hefur komið út á íslensku, en það er athyglisvert hversu fáar af þessum
bókum hafa verið þýddar á íslensku.
Nú er kominn tími til að nefna 3 ný met í dönskum bókmenntum, það
er lengsta skáldsagan, lengsta smásagnasafnið og lengsta ljóðasafnið. Fyrir
utan að vera lengst eru þessi verk einnig athyglisverðust nýrra danskra
verka, ef frá er talin fyrsta skáldsaga Henrik Nordbrandts, sem kemur út
eftir fáeinar vikur, svo og fyrsta skáldsaga Per Hojholt, sem er óvíst hve-
nær kemur, en fjölmargir kaflar hafa birst úr henni í tímaritum undanfarinn
áratug. Já, ef frá eru taldar þessar óútkomnu skáldsögur, þá er helst að
nefna skáldsögur Kirstenar Thorup um Jonnu litlu, samtals 4 bækur, en sú
síðasta sem kom út í fyrra er 707 blaðsíður. Sagan fylgir stelpunni Jonnu,
þar sem hún elst upp á Fjóni á 5ta áratugnum, og segir skilið við hana 2000
blaðsíðum síðar, en þá er hún komin á fullorðinsár, hefur eignast dóttur og
vinnur í vöruhúsi á Jótlandi. Með skáldsögunum um Jonnu litlu tókst Kir-
sten Thorup að gefa raunsæisbókmenntum nýtt líf, en þeir voru margir
sem voru farnir að telja skáldsöguna dauða, þegar bækur hennar slógu í
gegn og urðu metsölubækur. Það er mörgum bókmenntafræðingum mikil
ráðgáta hvernig Kirsten Thorup notar 1. persónu frásögnina á nýstárlegan
hátt, og kannski verðum við í framtíðinni að tala um 1. persónu frásögn
fyrir og eftir Kirsten Thorup. Hún bregður nefnilega á það ráð að láta
Jonnu litlu vera alvitra um leið og hún segir söguna af sjálfri sér og jafn-
framt af ótalmörgum aukapersónum, þannig að Jonna getur fylgst með í
öllu sem gerist. Sumir bókmenntafræðingar hafa leyst þennan hnút með því
461