Tímarit Máls og menningar - 01.06.1991, Síða 81

en hetjuskapur og hemaður gagnrýndur; að
vera hetja eins og t.d. Þorgeir Hávarsson,
Ólafur helgi eða Satan, er það versta sem
nokkur maður getur verið.
Síðasta orðið
í Síðasta orðinu (1990) eftir Steinunni Sig-
urðardóttur má greina goðsögnina um
syndafallið eða sögnina um paradísarmissi
bak við ytra form frásagnarinnar. Frásögnin
er aðallega byggð á tilbúnum eftirmælum
sem sögupersónur skrifa hver um aðra. Því
má halda fram að í þessari bók sé togstreita
milli hjarðskáldskapar, sem felur í sér
minnið um hina töpuðu paradís, og eftir-
mælanna sem bókmenntategundar, sem á
fyrstu síðu bókarinnar em tengd hefð-
bundnum íslenskum bókmenntum af þeirri
persónu sem sögð er ritstýra eftirmælunum,
Lýtingi Jónssyni:
Þessi tegund bókmennta er í ætt við ýmis-
legt; ritgerðir, smásögur, harmljóð, hetju-
ljóð, og í undantekningartilvikum sem
betur fer, við lygisögur, heilagramanna
sögur og þjóðsögur. Bókmenntaform þetta
er ugglaust jafn-einstakt og Islendingasög-
ur voru á miðöldum áður. (Bls. 7)
Bókin er m.a. gagnrýni á þann yfirborðs-
lega hræsnisanda og misvísandi stíi sem oft
einkennir eftirmæli í íslenskum blöðum,
þar sem sannleikurinn um hina látnu kemur
sjaldan berlega fram — að vísu oft af skilj-
anlegum ástæðum. í þessari bók skrifar þó
ein af persónunum, Friðþjófur ívarsen, eft-
irmæli um sjálfan sig, og biður um að það
birtist að sér látnum. í þessu eftirmæli, sem
Lýtingur ritstjóri lætur nauðugur fljóta með
í safninu, og sem birtist aftarlega í bókinni,
kemur í ljós að Friðþjófur, sem varókvænt-
ur og höfundur margra þeirra eftirmæla sem
á undan fara, hafði haft náin sambönd við
þrjár af þeim persónum sögunnar, sem hann
skrifar eftirmæli um, þó að þetta hafi varla
komið fram við lestur þeirra. Hann hafði átt
með Geirþrúði, systur mágkonu sinnar,
soninn Friðfinn, sem dó innan við tvítugt og
var í augum þjóðfélagsins sonur þeirra
Geirþrúðar og Leifs, manns hennar. Eftir
dauða Lýtings kemur endurskoðandi, Óm-
ar B. Ómarsson til sögunnar, og undir rit-
stjóm hans birtist m.a. bréf sem Leifur
sendir systur sinni Hrefnu þar sem kemur á
daginn að Leifur hafði vitað um faðemi
Friðfinns, andstætt því sem hinir líffræði-
legu foreldrar héldu; og síðast en ekki síst
ástarkvæði, sem birtist undir titlinum „Síð-
asta orðið“ á öftustu síðu bókarinnar. Gefið
er í skyn að kvæðið sé ort af öðm hvoru
foreldri Friðfinns til hins.
Að lesnum eftirmælum Friðþjófs um
sjálfan sig verða sumar athugasemda hans
í eftirmælum þeim sem hann skrifar um
aðra öllu skiljanlegri og harmþrungnari en
fyrr, eins og þegar hann vitnar í „Sonator-
rek“ í eftirmæli sínu um Friðfinn, og þegar
hann segir í eftirmælinu um bróður sinn
Odd, eftir að hafa minnst á Geirþrúði: „Eg
get ekki annað en litið dapur um öxl og
harmað glatað sakleysi.“ (Bls. 20). Þessi
hugmynd um glatað sakleysi eða tapaða
paradís kemur þó skýrast fram í eftirmæli
Friðþjófs um sjálfan sig, þar sem hann lýsir
því hvemig þau Geirþrúður hittust fyrst,
þegar hún var tólf ára, uppi í sveit við Sogið,
og svo síðar, þegar hún var átján ára: „Því
ég átti þig og þú áttir mig eitt sumar [.. .].
Og þú kysstir mig og vermdir eins og sólin
sjálf. Þvílík undrasól. Þvílíkt sólarundur."
(Bls. 116). Fegurð þessarar lýsingar
TMM 1991:2
79