Tímarit Máls og menningar - 01.06.1991, Blaðsíða 13

Þorsteinn frá Hamri
Um orö
Ég minnist nú vordaga á unglingsárum
mínum uppi í Borgarfirði, þegar ég hóf að
lesa bækur Þórbergs Þórðarsonar, að því
leyti sem þær bárust mér að höndum úr
fórum góðra manna þar í sveit. Eddu hans
las ég fyrst ásamt ævisögu Arna prófasts
Þórarinssonar, og svo kom hver af annarri
næstu árin. Æ síðan hefur hann verið mér
kær og sífrjór fræða- og gleðivaki. Nú
þakka ég af alhug þann glaðning og gott þel
sem felst í þessari veitingu, er tengist nafni
hins mikla meistara, og læt fylgja fáein orð,
laustengd þankabrot, um orð; eitthvað verð
ég að láta það heita.
Hvor á sínum tíma, með tíu alda bili, voru
þeir Egill Skallagrímsson og Þórbergur
Þórðarson dálítið gefnir fyrir að skrafa um
sjálfa sig og skáldskap sinn, hvor í sinni
auðþekktu tóntegund, auðmjúkir og stór-
látir eftir því hvemig á þeim lá, og við-
kvæmir í frekasta máta. Annar kveðst hafa
borið út úr orðhofi sínu „mærðar timbur /
máli laufgað“; hinn kemst svo að orði um
kvæðið Nótt: „Rödd hins eilífa verður
aldrei endurbætt í hreinskrift.“ Orðafarið er
að sönnu ólíkt, en söm er tungan og söm
heiðríkjan yfir: það er verið að lýsa skáld-
skap, annarsvegar er ilman af jörðu, á hinn
bóginn víðemi ómælisins.
Viðgangur tungumálsins hlýtur afi vera
nokkumveginn samstiga því sem fram fer í
sjálfsvitund fólks, hugmyndum þess um
sjálft sig og stöðu sína í veröldinni. Mál
allra þjóða á rætur í meira og minna stað-
bundnum arfi þeirra gegnum tímann, og öll
tungumál taka breytingum í samræmi við
breytanlega lifnaðarhætti og kringumstæð-
ur. Tungan hlýtur því hverju sinni að bera
ákveðið vitni staðnum sem við stöndum á,
stundinni sem við lifum og því hvert mat
við leggjum á sjálf okkur, í þeirri stöðu, á
þeim tíma. Að því leyti segir hún að öllum
jafnaði satt í vissum skilningi, hvemig sem
veltist. Um tungumálið verður naumast rætt
án tengsla við aðra menningarþætti, svo og
það hvaða hugðarefnum því hlotnast að
þjóna. Það dregur ætíð dám af því sem
fólkið er að hugsa og gera. Þeir sem vel vilja
mega ekki gera sig svo breiða í málfars-
legum umvöndunartilburðum að fólk þori
naumast að ræðast við í einlægni eins og
manneskjur, af ótímabærum ótta við að láta
út úr sér vitleysu. Óaðfinnanleg orðanna
hljóðan getur nefnilega verið svo steindauð
að enginn nemi þar erindi, merkingu eða
mannlegar tilfinningar.
Mestu skiptir að til mótvægis aðsteðjandi
sviptingum varðveiti tungumálið minnið
TMM 1991:2
11