Tímarit Máls og menningar - 01.06.1991, Blaðsíða 103

Ritdómar
Að eiga athvarf í minningum
Thor Vilhjálmsson: Náttvíg. Mál og menning 1989.
245 bls.
Ég held að það sé ekki misskilningur minn að
samtími Thors Vilhjálmssonar hafi komið sér
lipurlega undan því að meta skáldverk hans af
sanngirni og yfirvegun og ætli slíkt mat síðari
tímum. Ráðleysi þjóðarinnar í samskiptum við
mestu skáld sín hverju sinni og vanmat hennar
á verkum þeirra hlýtur að fara að flokkast sem
þjóðleg hefð, svo rammt kveður að því í bók-
menntasögu landsins. Af tillitssemi við þjóð
mína vil ég ekki saka hana um beina fólsku í
þessum samskiptum og tek því ekki af fullri
hörku undir orð þess þjóðskálds sem einna síst
þurfti þó að kvarta yfir áhugaleysi á verkum
sínum: „Islendingar einskis meta / alla sem þeir
geta“. Því verður þó illa neitað að það hefur
aldrei verið með öllu sælt hlutskipti að vera
afburðaskáld á Islandi, sérstaklega ef viðkom-
andi skáld er djarfara og framsýnna en þjóðin
telur æskilegt. Þá er þjóðinni merkilega lagið að
svara skáldinu með kuldalegri þögn eða yppta
öxlum vandræðalega og segjast ekki skilja
skáldskapinn. Thor Vilhjálmsson hefur í of rík-
um rnæli hlotið slíka afgreiðslu þó að þeir sem
kæra sig um að vita það viti fullvel að þar fer
rithöfundur sem býr yfir afburða skáldgáfu sem
nægja ætti til alþjóðlegrar viðurkenningar.
í íslenskum bókmenntum er skáldskapur
Thors svo sérstæður og róttækur að hann er á
skjön við allar fyrri skáldskaparhefðir. Hann
ögrar margsinnis þröngsýnum viðhorfum þeirra
sem álíta að skáldlegri sköpun beri að lúta fyr-
irframgefnum boðorðum. Það er því ekki á allan
hátt óskiljanlegt þó að þeir sem slíkum kenning-
um fylgja kjósi að vfkja skáldskap Thors frá sér
eða hreinlega afneita honum. Verra er þegar
gagnrýnendur fara að tóna þessi viðhorf eins og
væru þau bókmenntalegur sannleikur. I áraraðir
hefur viss hópur gagnrýnenda haldið því að
íslenskum lesendum að bækur Thors séu erfið-
ari aflestrar og torræðari en þorri annarra skáld-
sagna. Ég er ofurfegin að fá tækifæri til þess á
prenti að lýsa gremju minni yfir slíkum yfirlýs-
ingum. Þær töfðu lestur minn á skáldsögum
Thors um nokkur ár en tókst þó ekki að hindra
hann, því maður ratar ævinlega til sinna þó að
stundum sé það seinna en æskilegt hefði verið.
Hið margtuggna torræðnishjal er reyndar allt
hið dularfyllsta því sá eini skáldskapur sem
torræður hlýtur að teljast er sá sem er il la unninn
og viðvaningslegur. Skáldskapur Thors hefur
aldrei verið slíkur. Ef til vill er eina raunhæfa
krafan sem hægt er að gera til skáldskapar sú að
hann hrífi lesandann. Ætti ég að tala einungis út
frá eigin reynslu myndi ég fullyrða að ekki væri
hægt að streitast gegn texta Thors, svo fagur
væri hann, svo vel unninn að hann gæti ekki
verið nokkrum læsum manni óaðgengilegur.
Nú er ekki svo því þeir eru vissulega til sem
neita að viðurkenna texta Thors og saka hann
TMM 1991:2
101