Tímarit Máls og menningar - 01.06.1991, Blaðsíða 20

efnið, tók ég mig aftur til og hreinskrifaði það enn þá einu sinni, áður en
ég skildi við það. Ég vildi hafa allt þannig, að ég gæti ekki gert það betur.
Og þó sá ég ótal galla á þessu, þegar það var komið á prent. í próförkum
umtumaði ég oft heilum síðum og varð illa þokkaður hjá öllum prent-
urum. En ég gat ekki á mér setið, þegar ég hafði á annað borð uppgötvað
eitthvað, sem betur mátti fara og betur átti að fara.
En ég skrifaði þó aldrei stíl eða mál stílsins vegna. Ég þaulhugsaði öll
mín viðfangsefni og lagði mig mjög í líma með að velja hverri hugsun
það form, sem mér sýndist henni hæfa. Bók með fullkomnum stíl eða
máli en lélega hugsuð, er ófullkomin bók. Bók með lélegum stíl eða máli,
en vel hugsuð, er einnig ófullkomin bók. Aðeins sú bók sem er vel hugsuð
og rituð með elegant stíl og á góðu máli, er fullkomin bók. Þetta hef ég
alltaf reynt að sameina. Þetta hefur verið takmark mitt í ritlistinni. En af
því að stíll minn er í sjálfu sér svo einfaldur, mál mitt svo óþvingað,
framsetningin svo skýr og blátt áfram og frásögnin rennur svo fyrir-
stöðulaust, þá virðist kannski stundum, að stíll og mál sé á kostnað
efnisins.
Mitt mikla mein sem rithöfundur var það að ég leit alltaf svo á, að
bækur ættu að hafa þrjá megineiginleika: Þær ættu að vera fræðandi,
göfgandi og örvandi. Þessa eiginleika fann ég aðeins í fræðibókum og
lestur þeirra hefur mér æfinlega þótt miklu skemmtilegri en lestur svo-
nefndra fagurra bókmennta. Þess vegna stritaði ég alltaf við að gefa ritum
mínum þetta uppbyggilega fomi. En af því að ég veit, að fólk sækist meira
eftir hinu skáldlega formi, þá kryddaði ég ritverk mín með listrænum
setningum eða köflum, oftast þvert á móti geði mínu, til þess að gera
ritverkið að útgengilegri og læsilegri vöru. Ef ég hefði haft nógu stóran
hóp „fræðilegra“ lesenda, hefði ég aldrei brugðið á þennan leik. Og þá
hefði vantað óléttukaflann og aðra svipaða í Bréf til Láru.
Hins vegar hefur rómanformið aldrei komið mér fyrir sjónir sem
fræðandi, göfgandi og örvandi. Fyrir mér hefur rómaninn verið lygasaga,
sem stundum getur verið gaman að lesa, en á ekkert skylt við uppbygg-
ingu. Þess vegna hef ég sjaldan haft skemmtun af rómanalestri, því að
lygasagan hefur sjaldan verið svo skemmtilega sögð, að ég hefði verulega
gaman af að lesa hana. Og innihald þeirra er sjaldan svo vel hugsað, að
það sé nokkur uppbygging að því. Ég hef aðeins lesið tvo rómana-
höfunda, sem ég hef fundið í uppbyggilegan hugsuð. Það eru Dosto-
jevsky og Poe. Sumir kunningjar mínir hafa lagt svo mikið upp úr því,
hvemig þessi og þessi rómanahöfundur „liti á lífið“. Fyrir mér hefur það
aldrei haft neitt minnsta gildi. Allt „álit“ á lífið er mér einskisvirði nema
að höfundurinn hafi þekkingu á lífinu. Annars em „álit“ hans mér ekki
18
TMM 1991:2
i