Tímarit Máls og menningar - 01.06.1991, Blaðsíða 59

Bergljót Soffía Kristjánsdóttir og Þóröur Ingi Guðjónsson
Hjarta meö hjarta ef hjarta er til
Um Marjas eftir Einar H. Kvaran
Marjas er ein þekktasta smásaga Einars H. Kvarans og án efa meðal
bestu sagna hans. Ýmsir hafa fjallað um hana en mörgum hefur láðst að
víkja að rammanum sem lykur um söguna þó í honum sé einmitt fólginn
lykill að túlkun hennar. í þessari grein er sagt frá eldri túlkunum og sagan
skýrð með nýstárlegum hætti, m.a. með hliðsjón af rammanum.
Hvers vegna nefndi Einar H. Kvaran eina
af smásögum sínum Marjas? Vildi hann
einvörðungu tengja frásagnarefni sitt spil-
um og spilamennsku og valdi af hendingu
þetta nafn en ekki t.d. Svartipétur eða
Langavitleysa? Skiptir nafnið Marjas litlu
eða engu máli eða segir það aðra og lengri
sögu en menn hafa ætlað — og hver er þá
sú saga? Hér á eftir ætlum við að reyna að
svara spumingum af þessum toga og færa
rök að því að sagan Marjas sé ekki öll þar
sem hún er séð og reyndar harla frumleg í
ýmsu tilliti.
Sagan Marjas eftir Einar H. Kvaran birtist
fyrst í Skími árið 1908 en síðar í smá-
sagnasafninu Frá ýmsum hliðum 1913. All-
margir hafa skrifað um söguna, einkum á
fyrri hluta aldarinnar, en þá fjölluðu menn
fremur um efnivið hennar og meginhugsun
en formgerð og listræn vinnubrögð höf-
undar. Friðrik J. Bergmann ræðir t.d. nokk-
uð um „tilgang“ sögunnar en Sigurður
Nordal finnur einkum að undirstöðu
fyrirgefningarboðskaparins sem hann telur
söguna — og reyndar öll síðari verk Einars
— flytja. Sigurður setti skoðanir sínar fyrst
fram í ritgerðinni Undir straumhvörf árið
1925, en af henni spratt ritdeila hans við
Einar, sem snerist bæði um siðfræði og
fagurfræði og stóð fram til 1927.'
Stefán Einarsson, sem gerir verkum Ein-
ars ítarleg skil, tengir söguna trúarhug-
myndum hans og ræðir um fyrirgefninguna
ekki síðuren Nordal:
Ein tegund sjálfsafneitunar er fyrirgefning-
in, sem Einar þreytist aldrei á að boða. Til
þess að fyrirgefa þurfa menn að skilja óvini
sína og meta mótgerðir, sem fram við mann
koma. Getur þá komið í Ijós við nánari
athugun, að minna sé um þær vert en áður
TMM 1991:2
57
L