Tímarit Máls og menningar - 01.06.1991, Blaðsíða 107

hins vegar jafnrétthá hverri annarri, tjáning
hennar eðlileg og óþvinguð. Hún er fullgild
aðalpersóna í skáldsögu sem fjallar ekkert endi-
lega um unglinga en sú staðreynd að unglingur
verður engu að síður fyrir valinu er merkileg.
Það þarf nefnilega nokkra áræðni til að leggja
til atlögu við múr fordóma og staðnaðs tungu-
taks; skrifa um slíka söguhetju rétt eins og það
hafi aldrei verið gert áður og sjá hana í nýju
ljósi. Hallgrími Helgasyni hefur tekist að valda
þessu erfiða verkefni. Hann hefur skrifað bók
sem sýnir nýja lilið á unglingnum og umhverfi
hans.
Afstaðan til hversdagsins
Ferskleiki frásagnarinnar byggist að stórum
hluta á stílnum. Þetta er hugmyndaríkur og
myndrænn stfll, leikandi og uppátækjasamur en
þó vegur viðhorfið að baki honum þyngra. Það
þarf ekki annað en að tilgreina lítið dæmi úr
textanum til að sjá að þetta viðhorf er ótrúlega
fordómalaust og víðfeðmt, nánast hvert smáat-
riði í daglegu lífi verður þess virði að sagt sé frá
því. Smávægileg atriði eins og megrunaræfing-
ar kvennanna í þorpinu (bls. 53-54) og það sem
fylgir þar á eftir: kvöldið, veðrið og dund Helgu
Drafnar, verða mikilvæg og þýðingarmikil.
Myndin af íþróttagallakonunum sem storma út
úr húsunum í þorpinu og stefna allar að skóla-
byggingunni er bráðsmellin en samt laus við
illkvittni. Lesandinn sér þær fyrir sér skella
hurðum og storma af stað til baráttunnar við
aukakílóin sem „hljómar ekki ósvipað og um
andspymuhreyfingu sé að ræða“ (53-54). Síð-
an er sjónum beint að stúlkunni þar sem hún
dundar í herberginu sínu við hitt og þetta uns
hún sofnar og lágreist þorpið með henni, hálf-
falið í þéttri þokunni.
Hér er ekki verið að segja frá neinu sérstöku
en engu að síður sýnast atburðirnir iða á papp-
ímum. Þetta eru smávægilegir atburðir úr dag-
lega lífinu sem ekki virðist mikill slægur í að
lýsa en verða samt að uppsprettu frásagnarinn-
ar. Þeir eru settir fram af ákveðnu fordómaleysi
sem virðist gera hvert smáatriði í þorpssamfé-
laginu mikilvægt og því verðskulda hýðið í
vaskinum, hvítu sokkarnir hennar Helgu og
olíublettirnir á bílaplaninu öll að sagt sé frá
þeim.
Engu að síðurörlará öðm lagi bak við lýsing-
arnar sem gefur til kynna að val atriðanna
stjómist af gagnrýnu auga, að vinsað sé úr. Þessi
rödd kveður þó aldrei upp neinn dóm yfir gerð-
um persónanna og frásögn hennar er hlutlaus en
í orðavalinu birtist afstaða sem auðveldlega má
túlka á annan veg. Þetta er hvergi jafn áberandi
og í atriðinu þar sem sagt er frá meydómsmissi
Helgu. Bak við hlutlaust yfirborðið má lesa
gagnrýni á kulda og stífni athafnarinnar, þá
staðreynd að stúlkan gerir þetta meira af for-
vitni en elsku. Lýsingin á henni afklæddri er til
dæmis fremur óhugnanleg:
Hún liggur beruð undir gulum himninum,
rauður bolurinn flettur upp í háls eins og
fráskilin himna og lýsandi rauð úlpan frá
líkamanum eins og uppskorinn hjúpur. A
vindsænginni liggur hún bein og stíf með
lokuð augu en opinn kvið eins og sjúklingur
á skurðarborði, tilbúin fyrir uppskurð. Deyfð
af innri spennu. (120)
Slíka gagnrýni má lesa víðar í textanum, gagn-
rýni á ýmsa þætti í siðferði og kynferðismálum
sem er þó aldrei afgerandi því hún er sífellt á
reiki vegna stöðu sjónarhornsins. Þetta er sjón-
arhorn myndavélarinnar að miklu leyti. Því er
komið fyrir úti, mitt á meðal hlutanna en ekki í
höfði aðalsöguhetjunnar og lesandanum er ein-
ungis veittur takmarkaður aðgangur að hugsun-
um hennar. Þessi staðsetning hefur í för með sér
að frásögnin fær á sig blæ hlutleysis og hlutleys-
inu fylgir óhjákvæmilega tónn sem virðist
segja: þetta er kannski ekki gott en svona er
þetta. Að vissu leyti er þetta styrkur textans, of
eindregin afstaða með eða á móti viðfangsefn-
inu hefði eyðilagt fordómaleysið sem er þegar
allt kemur til alls grunnur stílsins. En hlutleysið
mætti einnig kalla dýptarleysi eins og nokkrir
gagnrýnendur gerðu fyrir jól og segja að aldrei
TMM 1991:2
105