Tímarit Máls og menningar - 01.06.1991, Blaðsíða 9

Hvað þýðir þetta? Einfaldlega: það að
vera Islendingur er stöðug ögrun ef sagan á
ekki að dæma okkur sem aumingja sem
ekki var treystandi fyrir einum sérstæðasta
menningararfi álfunnar. Svo einfalt er það.
Það þýðir ekki að ætlast til þess að aðrir sjái
um það sem okkur ber að gera.
Ég saknaði þess mjög í þessari þáttaröð í
sjónvarpinu að menningarlegar forsendur
skyldu ekki dregnar inn í myndina og settar
í öndvegi vegna þess að án þess að við
reynum að setja það niður fyrir okkur af
hverju í fjandanum við erum að þessu ves-
eni að vera til sem sjálfstæð þjóð, sjálfstæð
og sérstök eining í mósaíkmyndinni þrátt
fyrir margs konar efnahagsleg rök og önnur
bláköld sannindi; án þessarar sjálfskoðun-
ar, stöðugrar vangaveltu um eigin tilvem-
gmndvöll og tilvemrétt, án þessa alls finnst
mér allar aðrar tæknilegar spumingar og
svör við þeim holróma.
Er það einskis virði að byggja sögulega
sjálfsvitund sína á undarlegri lýðræðis- og
þingræðishefð? svo ég fitji upp á langri röð
spurninga.
Er það einskis virði að rit þrettándu og
fjórtándu aldar séu algjörlega læsileg al-
menningi hér og nú án nokkurrar sérmennt-
unar, alveg jafn læsileg og dagblað dags-
ins? Ég spyr.
Em þessar staðreyndir, sem em algjör
lega einstæðar í Evrópu; eru þær einskis
virði?
*
Ég minntist á þá staðreynd að á söguöld
voru tengsl íslendinga mikil við Evrópu-
þjóðir og þá þegar virðist mér að hafi orðið
til hin díalektíska tvíbaka útþrá-heimþrá.
Kannski grípur það eitthvað inn í að Is-
land er eyja og eyjasamfélög em oft í und-
arlegum tengslum við umheiminn, umvafin
þessu fyrirbæri sem opnar möguleika á
samskiptum og lokar á möguleika, allt eftir
skipastóli þjóðarinnar, þetta skrítna fyrir-
bæri: hafið.
Hvað um það; útþrá virðist mér vera mið-
Iæg í þroskasögu hvers einstaklings og for-
senda þess að hann sé tekinn alvarlega sem
fullorðinn maður.
I stuttu máli: Islendingur á að fara að
heiman, fara út í heim. Þrátt fyrir breytt
birtingarform hefur í raun sáralítil breyting
orðið á þessu.
Síðan kemur að hinni hliðinni: heim-
þránni. Það er bara tímaspursmál hvenær
hún gerir vart við sig og gildir einu hvort
einstaklingurinn hefur sigrað heiminn eða
beðið lægri hlut fyrir heiminum og öllum
hans árum sameinuðum.
s s
I stuttu máli: Islendingur á
aðfara að heiman, fara út í
heim. (... ) Síðan kemur að
hinni hliðinni: heimþránni.
s
Eg held þvífram að þessi
tvöfalda bylgjuhreyfing haldi
s s
lífinu í Islandi og Islending-
um.
*
Ég held því fram að þessi tvöfalda bylgju-
hreyfing haldi lífinu í íslandi og íslending-
um. Haldi lífinu í orðsins fyllstu merkingu,
vegna þess að alveg frá byrjun hefur þessi
tvöfalda hreyfing verið táknmynd íslenskr-
TMM 1991:2
7