Tímarit Máls og menningar - 01.06.1991, Blaðsíða 76

Rory McTurk
„Áhrifafælni" í íslenskum
bókmenntum
Paradísar missir, Piltur og stúlka og
Síðasta orðið
Hér er hugtakið áhrifafælni eða ótti við áhrif, sem bandaríski bókmennta-
fræðingurinn Harold Bloom hefur notað, skýrt með dæmum úr ritum
Halldórs Laxness. Þeirri spurningu er varpað fram hvort áherslan á Satan
sem hetju og Krist sem góðan hirði í Paradísar missi, kvæði Miltons í
þýðingu Jóns Þorlákssonar, hafi hvatt nútímaskáldsagnahöfunda íslenska
til að hafna áhrifum forníslenskra hetjubókmennta og notfæra sér goð-
sögnina um syndafallið og myndmál hjarðskáldskapar. Dæmi eru tekin úr
sögum eftir Jón Thoroddsen og Steinunni Sigurðardóttur.
Áhrifafælni
Þegar hér er talað um áhrifafælni í bók-
menntalegu samhengi, er átt við þann kvíða
eða ótta, sem rithöfundar eru sagðir finna
til gagnvart fyrirrennurum sínum í bókinni
The Anxiety of Influence (1973) eftir
bandaríska bókmenntagagnrýnandann
Harold Bloom. Eins og breski gagnrýnand-
inn Terry Eagleton hefur orðað það, endur-
skrifar Bloom bókmenntasögu í ljósi
Ödipusarduldarinnar.1 Að sögn Blooms
þjást rithöf- undar, einkum ljóðskáld, af
stöðugum kvíða, óstyrk og jafnvel ótta
gagnvart þeim skáldum, sem voru á undan
þeim, eins og synir gagnvart feðrum sínum.
Þannig ber að skilja verk þeirra sem við-
leitni til að losa sig við áhrifafælnina með
því að brjótast undan þeim foreldrakennda
þrýstingi, sem verður fyrir þeim við lestur
verka fyrri skálda. Frá þessu sjónarmiði á
skáldið í sífelldri samkeppni við fyrirrenn-
ara sinn sem hótar því andlegri geldingu;
skáldinu finnst vera þörf á að svipta fyrir-
rennarann krafti með því að grafa undan
skáldskap hans og skrifa, yrkja, á hátt sem
hefur í för með sér endurskoðun, höfnun,
og umsköpun fyrra verksins. Að mati
Blooms má lesa öll kvæði sem nýjar gerðir
af eldri verkum, gerðir, sem stafa af meira
eða minna meðvituðum mislestri eða mis-
skilningi á frumgerðunum og bera vitni um
viðleitni höfunda til að bægja frá sér ofur-
valdi fyrri höfunda. Hvert nýtt skáld er það
síðasta í bókmenntahefð og kemur að því
leyti, samkvæmt bók Blooms, alltaf of seint
74
TMM 1991:2