Tímarit Máls og menningar - 01.06.1992, Síða 72

Hjálmar Sveinsson
Söguþjóðin
Gísli Sigurðsson skrifar grein í síðasta hefti
TMM, sem ber ábúðarmikla yfirskrift: „Frá
formi til frásagnar. Munnmenntir, bók-
menntasaga og íslenskur sagnaskáldskapur
1980-1990“. Það er skemmst frá því að
segja að grein Gísla er á yfírborðinu lærð
og líberal en afturhaldssöm undir niðri og
ekki laus við smjaður. Gísli hefur rangt fyrir
sér strax í fyrstu setningu greinarinnar þeg-
ar hann fullyrðir að sögur séu einfalt fyrir-
bæri. Sögur eru ekki einfalt fyrirbæri og
það sést best á því að góður sögumaður
verður að hafa talsvert flókna tækni á valdi
sínu. Hann verður til dæmis að vita upp á
hár hvernig hann á að byggja upp spennu.
Hann þarf að kunna að gefa ákveðna at-
burði í skyn áður en þeir gerast og hann þarf
að kunna að beita þögn og óvæntum útúr-
dúrum þegar spenna hlustandans er í há-
marki. Góður sögumaður kann að hægja á
sögunni á réttum stöðum og hraða henni á
öðrum. Og hann er vís til að lýsa svaka-
legustu atburðum eins og þeir séu smáatriði
og smáatriðunum eins og þau séu svaka-
legir atburðir. Góður sögumaður er alltaf að
koma aftan að hlustanda sínum og hlust-
andinn nýtur þess að láta leika á sig. Allt
þetta veit Gísli Sigurðsson ósköp vel. Hann
segir nefnilega einhvers staðar í grein sinni
að sögumaðurinn verði að kunna þann
„galdur“ að halda hlustanda sínum við efn-
ið, já, fá hann til að „sitja áfram og hlusta“.
Að segja sögu er leikur fyrir tvo eða fleiri
og allir leikir eru leiknir eftir ákveðnum
reglum sem ekki má brjóta. Þjóðfélög sem
þrífast á sögum eru í eðli sínu afturhalds-
söm vegna þess að þau byggja á slíkum
reglum. Þau nærast á endurtekningunni og
telja að tíminn gangi í hring. Þau þola engar
breytingar, ekkert óþægilegt og enga gagn-
rýni. Sögumar eiga að vera hnyttnar,
skemmtilegar og spennandi. Þær eiga að
vera afþreying fyrir vinnulúið fólk og fyrir
alla muni að reyna sem minnst á vitsmuni
og sjálfstæða hugsun. Það er til að mynda
sáralítill munur á íslensku kvöldvökunni
eins og hún var öld fram af öld og sjón-
varpskvöldinu. Liðið sem sat áður dolfallið
fyrir framan sögumanninn situr nú alveg
jafn dolfallið fyrir framan sjónvarpið. Ef
eitthvað er, þá finnst mér sjónvarpið skárri
kostur því það er alltaf hægt að standa upp
og slökkva, en eins og allir vita er nánast
ógerlegt að þagga niður í „góðum sögu-
mönnum“ þegar þeir eru einu sinni byrjaðir
að ausa upp úr „óþrjótandi sagnabrunni“
sínum. Hlustandinn, sem er oftastnær dauð-
syfjaður og þarf að vakna snemma í fyrra-
70
TMM 1992:2