Són - 01.01.2005, Síða 18

YELENA SESSELJA HELGADÓTTIR18
annars í þjóðsögum, eru líka einkum myndaðar út frá fornyrðislagi
(heilli vísu eða helmingi).29 Það má enn fremur færa rök fyrir því að
edduhættir, einkum fornyrðislag, hafi að nokkru leyti verið bragar-
hættir almennings. Þeir eru einfaldari en dróttkvæði og því hentugri til
dæmis til að tjá bæði snögg viðbrögð og yfirþyrmandi tilfinningar.
Fornyrðislag er með öðrum orðum tilvalinn háttur fyrir tækifæris-
kveðskap. Enn má nefna að tiltölulega fá atvinnuskáld virðast hafa
sótt í edduhætti en hins vegar margir „óbreyttir“ menn sem ekkert
liggur eftir nema ein eða tvær vísur.30 Óbein staðfesting á vinsældum
edduhátta meðal almennings er einnig að vísur undir þeim eru mest
áberandi í fornaldarsögum og gegna þar sama hlutverki og dróttkvæði
í konunga- og Íslendingasögum. Edduhættir miðalda héldu að þessu
leyti lengur út en dróttkvæði sem hættir lausavísna.
Á árunum 1400–1550 hverfa þó lausavísur undir edduháttum jafn-
vel þaðan sem þær voru ráðandi að fornu: úr handanheimsvísum,
spádómum, draumavísum og sennum.31 Lausavísur um þau efni eru
nú ortar undir dróttkvæðum hætti eða nýjum háttum. Ástæður þess
eru margvíslegar. Nýir tímar tóku við og gamalt efni tók oft á sig nýtt
form. Alls konar sögur voru til dæmis sagðar í bundnu máli, undir
rímnaháttum (eða dansháttum) sem voru nú í tísku, og þá fóru vísur
undir öðrum háttum, þar á meðal edduháttum, að hverfa úr sögunum
og þar með almennt af kveðskaparsviðinu. Auk þess höfðu edduhætt-
ir sterk tengsl við fornöldina. Ef til vill náðu lausavísnaskáld á þessu
nýja tímabili ekki að yfirstíga þennan tíma- og menningarþröskuld og
yfirfæra hættina á veruleika samtímans. Einnig er líklegt að edduhætt-
ir hafi á þessu tímabili notið minni virðingar og því hafi síður verið
hirt um að færa þá í letur þótt ófáar vísur hafi gengið milli manna. Það
29 Dæmi um slíka vísu er úr Læxdælu, skrifað hér upp eftir Skj. B I (1915:399, 4. v.):
„Kosti fyrðar, / ef framir þykkjast, / ok varisk við svá / vélum Snorra; / engi mun við
varask, / vitr es Snorri“. Vísan hefur 6 vísuorð, þar sem tvö síðustu eru óbein end-
urtekning á 3.–4. línu. Svipaðar vísur eru einnig myndaðar með beinum endurtekn-
ingum, og líka út frá heilum fornyrðislagsvísum (8 vísuorð), sbr. Skj. B I (1915:401).
30 Má nefna Vémund Hrólfsson, Vitgeir seiðmann, Hallstein Þengilsson, Steinar
Sjónason, Styrbjörn, Stefni Þórgilsson, Halldór Rannveigarson, Óspak Glúmsson,
Þórð Vatnsfirðing, Ingimar af Aski, Eirek, Magnús Þórðarson, Loft Pálsson, Snæ-
koll Gunnason sem eiga annaðhvort eina vísu undir edduhætti í Skj. eða tvær, en
þá er að minnsta kosti ein undir edduhætti. Að vísu má ekki gleyma því að fleiri
vísur eftir þessa höfunda gætu hafa týnst (flestir þessir menn eru aukapersónur í
miðaldasögum). Ófá eru líka þau tilfelli þegar ein dróttkvæð vísa hefur varðveist
eftir mann (ekki er heldur vitað hvort viðkomandi hafi ort meira).
31 Nánar um notkun edduhátta í lausavísum miðalda: Yelena Yershova (2003:97 og
áfram).