Són - 01.01.2005, Síða 96

96 ÞORSTEINN ÞORSTEINSSON
Minna má á fyrstu grunnreglu ímagista: að fjalla beint um hlutina,19
sem þýddi meðal annars að sniðganga skyldi margt það sem áður
þótti skáldlegt. Þetta fór reyndar í bága við hugmyndir frönsku sym-
bólistanna sem Mallarmé orðaði svo: „Að nefna hlutina er að eyði-
leggja þrjá fjórðu hluta nautnarinnar af ljóði sem fólgin er í því að þeir
renni upp fyrir manni smám saman: að gefa hlutina í skyn, það er
draumurinn“, enda þurfi alltaf að vera leyndardómur í skáldskap og
markmið allra bókmennta sé að kveikja grun, særa hlutina fram.20
Segja má að sú tvennskonar ljóðhugsun sem hér hefur verið ýjað að
togist á með ýmsum hætti í nútímaskáldskap (Pound væri fulltrúi
annars sjónarmiðsins, Eliot hins).
Örn Ólafsson er sannur formalisti og kallar það „atvinnusjúkdóm
menntamanna“ að gefa gaum að hugmyndum í bókmenntaverkum.21
Allt um það er sannfæring mín að ekki sé hægt að rekja þróunarsögu
nútímabókmennta að neinu gagni án þess að huga að því um hvað
þær fjalla, án þess að skoða yrkisefnin eða með öðrum orðum þær
hugmyndir sem leituðu á skáldin. Hér sem oftar dugar enginn
either-orism — ekki annaðhvort form eða inntak — því þættirnir eru
samofnir og áhrif þeirra gagnkvæm. Rangt væri þó að álíta að hið
nýja inntak framkalli sjálfkrafa breytingar á formi, því formið — eða
ljóðhefðin öllu heldur — lifir að vissu leyti sjálfstæðu lífi og hefur níu
líf eins og kötturinn. Ung skáld sem eitthvað kveður að finna hins-
vegar þörf hjá sér til að brjótast undan valdi eldri kynslóða og gam-
alla hefða og finna sinn eigin tón, enda hafa formtilraunir sett mikinn
svip á nútímaskáldskap og ‚leitin að hinu nýja og ókunna‘ má heita
eitt helsta vígorð skáldanna.22 Því eins og Pound hafði eftir Apolli-
naire: Það er ekki hægt að burðast með líkið af föður sínum hvert sem
maður fer.23
19 „1. Direct treatment of the ‘thing’ whether subjective or objective.“ Í „A
Retrospect“, Ezra Pound (1963:3).
20 „Nommer un objet, c’est supprimer les trois-quarts de la jouissance du poëme qui
est faite de deviner peu à peu: le suggérer, voilà le rêve. […] Il doit y avoir toujours
énigme en poésie, et c’est le but de la littérature, — il n’y en a pas d’autres — d’évo-
quer les objets.“ Stéphane Mallarmé (1945:869).
21 Örn Ólafsson (1992:23).
22 Í áðurnefndri grein minni minntist ég á Baudelaire í þessa veru (Þorsteinn Þor-
steinsson 2001:138, 15. amgr.); ‚hið ókunna‘ (l’inconnu) var grunnstef hjá Rim-
baud; og Make it new! var vígorð Pounds.
23 Ég hef ekki fundið þessi orð hjá Apollinaire en Pound síterar þau svo í grein um
vortisismann 1914: „on ne peut pas porter partout avec soi le cadavre de son père“.
Walter Höllerer (2003:318).