Són - 01.01.2005, Síða 129

ÞANKABROT UM LJÓÐBYLTINGAR 129
á ítölsku fútúristana, en þessir hópar höfðu tæpast nokkur bein áhrif
á atómskáldakynslóðina.
En að því leyti er athugun Gunnars hárrétt að mínum dómi að
atómskáldin voru ekki og litu ekki á sig sem framvarðarsveit (avant-
garde), ekki sem fjandmenn allrar fyrri ljóðlistar eins og segja mátti um
ítölsku fútúristana, um dadaista og að nokkru leyti um franska súr-
realista, en þetta einkenndi víða avantgardismann og greindi hann frá
meginstraumi nútímaljóða. Atómskáldin töldu að vísu að endurnýjun
íslenskrar ljóðlistar væri óumflýjanleg, og tóku alvarlega það hlutverk
sitt að gerast nýjungamenn, en þau höfðu enga sameiginlega stefnu-
skrá, fóru ólíkar leiðir og gengu misjafnlega langt.122 Það er ekki fyrr
en með Birtingsmönnum að hugsanlega má kalla að komin sé til sög-
unnar framvarðarsveit, með tímarit á bak við sig og herskáar yfir-
lýsingar, einkum frá Einari Braga sem tók að sér að vera André
Breton sveitarinnar (án heragans þó og hreinsananna sem einkenndu
stjórn hins síðarnefnda). Ef til vill hefur 68-kynslóðin sem Gunnar
ræðir um í grein sinni einnig litið á sig sem framvarðarsveit — í bók-
menntum og listum sem flestum öðrum efnum.
Hættur fasílítetsins
Tómas Guðmundsson mælti tvímælalaust fyrir munn margra þegar
hann skýrði nýjungagirni ungu skáldanna fyrir sjálfum sér og öðrum
með því að þau réðu einfaldlega ekki við hefðbundið ljóðform:
„Menn, sem finna hjá sér köllun til að yrkja, en brestur þrek til að
gera sér lögmál ljóðformsins undirgefið, rísa gegn því og fá jafnvel
hatur á því.“123 Skýring Tómasar fellur bersýnilega undir reglu
Menckens: Við öllum flóknum spurningum eru til einföld, auðskilin,
röng svör — og henni var mótmælt með þeim gildu rökum, meðal
annars, að hið nýja ljóðform væri berskjaldaðra og því að ýmsu leyti
erfiðara en hið hefðbundna; það þyrfti að standa algjörlega á eigin
fótum. En hinu er ekki að leyna að frá upphafi ljóðbyltingarinnar í
122 Þegar farið er í saumana á þessum tímum og þeirri kynslóð skálda sem nefnd hafa
verið ‚atómskáld‘ kemur glöggt í ljós hvað það heiti er varasamt. Rétt eins og þar
hafi verið á ferðinni harla einsleitur hópur og ‚atómljóðin‘ eigi öll heima í sömu
skjóðu. Bókmenntasögulega er það vitaskuld rétt að þau koma fram um sama
leyti og eiga á margan hátt samleið, en sem skáld eru þau fjarska ólík og eiga sér
ólíka fagurfræði og heimspeki. Hæpið er að þau eigi sér sameiginlega ‚skrift‘ (écri-
ture) í skilningi Barthes.
123 Morgunblaðið 26. mars 1952.